İHTİYARİ ARABULUCULUK NEDİR? BAŞVURU VE SÜREÇ

İhtiyari arabuluculuk, tarafların iradi olarak bir araya getirtilip sistematik tekniklerin uygulanması suretiyle çözüm bulunabilmek amacıyla müzakere edilmesini sağlayan bir sistemdir. Bu sistem 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile düzenlenmektedir. İhtiyari arabuluculuğun zorunlu arabuluculuktan farkı da arabulucuya gitme zorunluluğu olmadığı halde tarafların iradi olarak başvurmasıdır.  Tarafların arabulucuya gitme konusunda davadan önce veya dava sırasında anlaşmaları halinde arabulucuya başvuru ve bu sürecin işleyiş prosedürleri devreye girmektedir. Bu prosedürler bağlamında ilkelerin göz ardı edilmemesi sürecin sağlıklı ve etkin bir şekilde işlemesini sağlamaktadır. Dolayısıyla arabuluculuk sürecinde gizlilik ve eşitlilik ilkeleri önem arz etmektedir. Makalemizde ihtiyari arabuluculuk ve başvuru süreçleri hakkında bilgilendirme yapmaktayız.

İHTİYARİ ARABULUCULUK NEDİR?

İhtiyari arabuluculuk, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getirerek çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştirmekle birlikte tarafların çözüm üretememesi hâlinde çözüm önerisi getirmeye çalışan uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir hukukçu üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarında mahkemeye başvurmadan önce veya mahkemeye başvurduktan sonra uzman kişi aracılığı ile uyuşmazlığı kendi aralarında çözmeleridir. İhtiyari arabuluculukta önemli olan husus, arabuluculuğa başvurma zorunluluğunun olmadan tarafların kendi iradeleri ile arabulucuya başvurmuş olmalarıdır.

İHTİYARİ ARABULUCULUK NEDİR BAŞVURU VE SÜREÇ

İHTİYARİ ARABULUCULUK İLE ZORUNLU ARABULUCULUK ARASINDAKİ FARKLAR

• Zorunlu arabuluculuk, zorunlu olarak başvurulması gereken bir dava şartı olarak karşımıza çıkmaktayken ihtiyari arabuluculuk tarafların iradesine bağlı olarak başvurabildikleri alternatif çözüm yoludur. Zorunlu arabulucuya gidilmenin şart olduğu hallerde gidilmemesi halinde dava, dava şartı yokluğuyla usulden reddedilir.
• Zorunlu arabuluculuk başvurusu, uyuşmazlık konusunda yetkili olan mahkemenin bulunduğu Arabuluculuk Bürosu’na yapılmaktadır. İhtiyari arabuluculukta ise tarafların seçtiği arabulucuyu da tayin edebilmeleri mümkündür.Yani ihtiyari arabuluculuk sürecinde yetki konusu dikkate alınmamaktadır.
• Zorunlu arabuluculukta arabulucunun işi tamamlamak için belirli süre sınırlamaları bulunmakla birlikte ihtiyari arabuluculukta arabulucu makul süre içerisinde başvuruyu sonuçlandırmalıdır.
• Her iki arabuluculuk türünde de uzman üçüncü kişi aracılığı ile müzakereler gerçekleştirilmektedir. Bu müzakereler, kanunun öngördüğü şekilde yapılmakta olup aksi hallerde arabuluculuk faaliyeti sonunda tanzim edilecek tutanakların iptali söz konusu olacaktır. Dava şartı arabuluculuk sonucunda anlaşmama olması halinde arabulucunun mesaisi gereği hak ettiği ücret yetkili Cumhuriyet Başsavcılığı idari işler müdürlüğünce Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanmakta olup ihtiyari gerçekleştirilen arabuluculuk sürecinde ise anlaşmama halinde, arabulucu ücreti taraflarca ödenmektedir.

İHTİYARİ ARABULUCULUĞA BAŞVURULABİLECEK UYUŞMAZLIKLAR

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri, icraya konu olabilecek konularda ve tarafların iradesine bağlı olan özel hukuk davalarında ihtiyari arabuluculuğa başvurmak mümkündür. Kişilerin iradesinin esas alınmadığı ve kamu düzenini ilgilendiren uyuşmazlıklarda ya da sözleşmeye dayanmayan konularda ihtiyari arabuluculuğa başvurabilmek mümkün değildir. Dolayısıyla ihtiyari arabuluculuğa başvuru yapılırken söz konusu uyuşmazlığın dava şartı olan zorunlu arabuluculuğun kapsamına girip girmediği de değerlendirilmelidir. Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri işlemlerin kamu düzenini ilgilendirmeyen işlemler olması önem taşımaktadır. Bu sebeple, taraflar harici kişilerin haklarını doğrudan etkilemeyen ya da zarar vermeyen işlemlerden olması da önemlidir. Örneğin;

• Maddi ve manevi tazminat talepleri,
• Boşanma sebebiyle mal paylaşımı,
• Sigorta alacakları,
• İşçilik alacakları,
• Ortaklığın giderilmesi,
• Ticari alacaklar,
• Tüketici hukukundan kaynaklı işler,
• Kira uyuşmazlıkları,
• Kat mülkiyetinden kaynaklı uyuşmazlıklar,
• Sözleşme uyuşmazlıkları gibi konularda ihtiyari arabuluculuğa başvurabilmek mümkündür.

İHTİYARİ ARABULUCULUK SÜRECİ NASIL İŞLER?

Dava açılmadan önce veya dava sırasında arabulucuya başvurma konusunda tarafların anlaşması mümkündür.  Mahkemenin de arabuluculuğa ilişkin gerekli bilgileri ileterek tarafları aydınlatması da mümkündür. Dava zamanaşımı haricinde arabuluculuğa gitmek için herhangi bir süre sınırı bulunmamaktadır.

Aksi tarafların arasındaki anlaşmada kararlaştırılmadıkça taraflardan birinin arabuluculuğa gitme teklifinde bulunması ve karşı tarafın otuz gün içinde teklife olumlu cevap vermemesi halinde teklif reddedilmiş sayılmaktadır.

Dava açıldıktan sonra arabuluculuğa gidilmek istenilmesi halinde başvuracaklarına dair beyanların mahkemeye sunulması halinde yargılama üç ayı geçmemek üzere ertelenir. Anlaşamama ya da müzakereye katılım gösterilmemesi halinde yargılama devam eder.

Arabuluculuk süreci, dava açılmadan önce arabulucuya başvuru hâlinde, tarafların ilk toplantıya davet edilmeleri ve taraflarla arabulucu arasında sürecin devam ettirilmesi konusunda anlaşmaya varılıp bu durumun bir tutanakla belgelendirildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Dava açılmasından sonra arabulucuya başvuru hâlinde ise bu süreç, mahkemenin tarafları arabuluculuğa davetinin taraflarca kabul edilmesi veya tarafların arabulucuya başvurma konusunda anlaşmaya vardıklarını duruşma dışında mahkemeye yazılı olarak beyan ettikleri ya da duruşmada bu beyanlarının tutanağa geçirildiği tarihten itibaren işlemeye başlar.

Taraflar, arabuluculuk bürolarına başvurarak arabulucu atanmasını talep etme ya da arabuluculuk siciline kayıtlı bir arabulucu üzerine de anlaşmak suretiyle arabuluculuk sürecinin başlatmaktadırlar. Arabuluculuk bürosuna başvuru için arabuluculuk büroları tarafından hazırlanan başvuru formlarının doldurulması gerekmektedir.  Doldurulan formlar arabuluculuk bürosuna verilerek başvuru yapılır. Bunun yanı sıra UYAP Vatandaş Portal sisteminden de başvuru formlarının doldurulması suretiyle başvurunun yapılabilmesi mümkündür. Arabulucunun belirlenmesinden sonra taraf bilgileri arabuluculuk bürosuna iletilerek atanan arabulucuya tarafların iletişim bilgileri verilmektedir.

Arabulucu taraflara sürece ilişkin bilgilendirme yapmaktadır. Hak ve yükümlülükler, arabuluculuk sürecinin nasıl işleyeceği gibi konuların yer aldığı arabulucu sözleşmesi yazılı veya sözlü olmak üzere taraflar ile arabulucu arasında yapılmaktadır.  Yer ve zamanı belirleyebilmek maksadıyla arabulucu her iki taraf ile de iletişime geçerek yer ve zamanı belirlenmeli ve taraflara bildirilmelidir.

İlk oturumda öncelikli olarak taraf talepleri dinlenmektedir. Somut olayın özellikleri incelenerek müzakere süreci başlatılır. Müzakere süreci içerisinde uyuşmazlık hakkında uzlaşma sağlanılmaya çalışılır. Görüşmenin uygun şekilde gerçekleştirilememesi halinde arabulucunun taraflar ile özel görüşmesi mümkündür.

Uyuşmazlık hakkında anlaşma, çözüme kavuşturulamayacağının anlaşılması, taraflardan birinin süreçten çekildiğini bildirmesi, tarafların süreci bitirmek için anlaşması, arabuluculuk ile çözüme kavuşturulamayacak olduğunun anlaşılması veya taraflardan birinin ölmesi halinde arabulucu tarafından son tutanak düzenlenerek ve taraflarca imzalanarak Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğüne gönderilir.

İHTİYARİ ARBULUCULUK GÖRÜŞMELERİ NASIL YAPILIR?

Arabulucunun davet mektubunu taraflara göndermesiyle ihtiyari arabuluculuk görüşmeleri süreci başlar.  Toplantı günü ve yeri belirlenen davet mektubunda emredici kurallara aykırı olmamak şartıyla arabuluculuk usulünün serbestçe belirlenmesi ve bu usule uygun toplantının yapılması mümkün olur. Taraflarca belirlenmemesi halinde arabulucunun somut olayın özelliklerini dikkate alarak usulü belirlemesi mümkündür. Tarafların farklı yerlerde olması ve görüşmelerin fiziki olarak gerçekleştirilemeyecek olması halden anlaşılıyorsa görüşmeler elektronik ortamda yapılabilmektedir.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA ARABULUCU BELİRLEME İŞLEMİ VE BELİRLEME TUTANAĞI

Taraflar, arabuluculuk bürolarına başvurarak arabulucu atanmasını talep etme ya da arabuluculuk siciline kayıtlı bir arabulucu üzerine de anlaşmak suretiyle arabulucu belirleyebilmektedirler. Tarafların arabulucuyu belirlemesi halinde arabulucu belirleme tutanağı imzalanarak arabulucu tarafından bu tutanak arabuluculuk bürosuna verilir. Arabulucunun tarafların eşit şartlar altında müzakere edebilmesini sağlama ve müzakereler sonucunda elde edilen sonucu tutanak altına alma görevi bulunduğundan belirlenen arabulucunun tarafsız olması önem taşımaktadır.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA TARAFLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

İhtiyari arabuluculukta tarafların tabi olduğu hak ve yükümlülükler şöyledir:

• Arabuluculuk Sürecinin Gizli Yürütülmesi: Taraflar açısından hem hak hem de yükümlülük olan bu madde, sürecin gizli kalmasını isteyebilme hakkına sahip olmayı ve süreci gizli tutma yükümlülüğünü ifade etmektedir. Arabuluculuk faaliyetinin gizliliğinin ihlal edilmesi Arabuluculuk Kanunu 33.maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde hükmü gereğince arabuluculuk sürecinin gizliliğine aykırı davranan kimse hakkında şikâyet üzerine 6 aya kadar hapis cezası ile cezalandırılabilecektir
• İradi Bir Süreç Olması: İhtiyari arabuluculuk süreci tarafların iradi olarak bir araya getirtilip çözüm bulunabilmek amacıyla müzakere edilmesini sağlayan bir sistemdir. Dolayısıyla bu sürece katılım sağlamak başvurmak, sonuçlandırmak veya vazgeçmek konusunda tarafların iradeleri bulunmaktadır.
• Eşit Haklara Sahip Olmak: Arabulucu her iki tarafa da eşit şekilde davranmakla yükümlüdür.

İHTİYARİ ARABULUCULUK ANLAŞMALARININ HUKUKİ BAĞLAYICILIĞI

İhtiyari arabuluculuk anlaşmaları, taraflar arasında yapılan bir anlaşma olarak hukuki bağlayıcılığa sahiptir.

Anlaşma tutanağının taraflarca imzalanmasının ardından anlaşma belgesi ilam niteliğinde olacağından hukuki olarak icra edilebilir belge niteliği taşımaktadır. Başvurucu, başvurucu vekili, karşı taraf, karşı taraf vekili ve arabulucu tarafından imzalanmış olması belgeye doğrudan icraya konulabilir nitelik yüklemektedir. Bu kişilerin imzalamamış olması halinde belgenin hukuki olarak icraya konulabilir nitelikte belge olabilmesi için icra edilebilirlik şerhinin düşülmüş olması gerekir. İcra edilebilirlik şerhi, arabulucunun görev yeri Sulh Hukuk Mahkemesinden talep edilebilmektedir. İcra edilebilirlik şerhinde mahkeme, anlaşma belgesinin cebri icraya uygunluğunu ve anlaşma konusunun arabuluculuğa elverişliliğini inceler. Bu iki şartın varlığı halinde icra edilebilirlik şerhi 1-2 hafta içerisinde mahkeme tarafından verilir. İcra edilebilirlik şerhi harca tabi bir işlemdir.

İHTİYARİ ARABULUCULUK TUTANAKLARININ İPTALİ

Arabuluculuk müzakereleri sonunda tutanak tutulması zorunludur. Bu tutanakta tarafların ve arabulucunun imzası bulunması gerekmektedir. İmzaların bulunması anlaşma belgesinin doğrudan icra edilebilir nitelikte bir belge olma vasfını kazandırdığından belgede imzası bulunması gereken kişilere ait imzaların bulunması önem taşımaktadır. Taraflardan birinin imza atmak istememesi halinde arabulucu tarafından bu durum tutanağa imzadan imtina olarak şerh düşürülmelidir. Tarafların iradeleri ile imza atmış olması önem arz etmekle birlikte arabulucunun da yükümlülüğünden biri olan eşit davranma ilkesine ve gizliliğe uygun olarak hareket etmiş olması gerekmektedir. Tarafların anlaşması halinde arabuluculuk tutanağına anlaşıldığına dair ya da anlaşamamaları halinde anlaşamama sebeplerinin tutanağa yazılması gerekir. Anlaşılması halinde anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilmek mümkündür.

Tutanağın en temel gerekçelerinden biri olan iradiliğin ihlal edilmesi iptal edilmek için yeterli bir gerekçe olup bunun haricinde de iptal edilebilme gerekçeleri bulunmaktadır.  Arabuluculuk tutanağının iptali için gerekçeklerin üçe ayrılabilmesi mümkündür:

• Arabulucudan Kaynaklanan Nedenler: Arabuluculuk sisteminin istenildiği gibi çalışmasına imkân vermeyen arabulucudan kaynaklanan sebepler bu gruba girmektedir. Bu sebeplerin varlığı halinde tarafların mağduriyetine yol açılmaktadır ve tutanağın iptal edilebilmesi mümkündür. Arabulucunun özellikle yükümlülüklerini yerine getirmesi bu hususta önem taşımaktadır. Eşitlik ilkesine aykırı olarak davranılarak tarafsızlığı etkileyen bir durumun ortaya çıkması, tarafların arabuluculuk müzakerelerine ilişkin olarak yeteri kadar ya da tamamen aydınlatma yapılmamış olması, açılış konuşmasının yapılmamış olması, anlaşma hususlarının detaylı bir şekilde açıklanmaması ve tutanağa eksik ya da tamamen yazılmamış olması, arabulucunun arabuluculuk faaliyetini kanunun emrettiği şekilde uygulamamış olması arabulucudan kaynaklanan iptal sebeplerindendir.
• Taraflardan Kaynaklanan Nedenler: Arabuluculuk sürecinin gizli ve iradi olması tarafların yükümlülüklerindendir. Tüm bu yükümlülüklerin yanında taraflardan dürüstlük kuralına uygun hareket edilmiş olması beklenmektedir. Dürüstlük kuralına aykırı hareket edilmiş olmam gibi taraflardan kaynaklanan sebeplerin varlığı halinde tutanağın iptal edilebilmesinden söz etmek mümkündür.
• Mahkemelerden Kaynaklanan Sebepler: Arabuluculuk tutanağına ilişkin ilgisizlikten yahut yeteri kadar araştırma yapılmamış olması gibi mahkemelerden kaynaklanan sebepler tutanağın iptal edilme sebeplerinden sayılmaktadır.

Tüm bu sebeplerin varlığı halinde arabuluculuk tutanağının iptal edilebilmesi mümkündür.

Tarafların iradi olarak arabulucu müzakerelerini başlatması, katılması, vazgeçmesi, sonlandırması işlemleri iradilik ilkesini ilgilendiren hususlardır. Bu hususların yanı sıra arabulucunun taraflara eşit davranmasının da önemli olduğundan söz etmiştik. Eşit davranılmamış olması halinde ayrıca arabulucunun cezai sorumluluğu Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Yönetmeliği madde 11’de düzenlenmiştir. Arabuluculuk anlaşmasının Borçlar Kanunu’ndaki ilgili maddeler sınırlarında yazılmış olması da önem taşımaktadır. Emredici hükümlere, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan arabuluculuk anlaşmaları kesin hükümsüz olacaktır. Bu hususa ilişkin tarafların dava açabilmesi mümkün iken iradi olarak anlaşmış oldukları hususlara ilişkin dava açabilmeleri mümkün değildir.

Tutanağın iptali için davaya bakmakla görevli olan mahkemesi tutanağın iptaline bakmakla görevlidir. Dava açılacak yerde özel mahkemenin mevcut olmaması halinde görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi’dir.

İHTİYARİ ARABULUCULUK BAŞVURUSU NEREYE NASIL YAPILIR?

Taraflar, arabuluculuk bürolarına başvurarak arabulucu atanmasını talep etme ya da arabuluculuk siciline kayıtlı bir arabulucu üzerine de anlaşmak suretiyle arabuluculuk sürecinin başlatmaktadırlar. Arabuluculuk bürosuna başvuru için arabuluculuk büroları tarafından hazırlanan başvuru formlarının doldurulması gerekmektedir.  Doldurulan formlar arabuluculuk bürosuna verilerek başvuru yapılır. Bunun yanı sıra UYAP Vatandaş Portal sisteminden de başvuru formlarının doldurulması suretiyle başvurunun yapılabilmesi mümkündür. Arabulucunun belirlenmesinden sonra taraf bilgileri arabuluculuk bürosuna iletilerek atanan arabulucuya tarafların iletişim bilgileri verilmektedir.

İHTİYARİ ARABULUCULUĞUN DAVA ŞARTI ARABULUCULUĞA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

İhtiyari arabuluculuktan farklı olarak dava şartı arabuluculuk arabulucuya başvurulmasının zorunlu kılındığı hukuki düzenlemedir. Üçüncü kişi olan uzman arabulucu eşliğinde müzakere ortamında tarafların hak ve talepleri hakkında uzlaşabilmesini sağlamayı hedefleyen bu sistem 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunlarda düzenlenmektedir. Dava şartı arabuluculukta tarafların anlaşamaması halinde süreç yargı yoluna götürülebilir. Sürecin yargı yoluna götürülebilmesi olarak öncelikli olarak dava şartı olan zorunlu arabuluculuğa başvurulmuş olması önem taşımaktadır. Gizlilik ve eşitlik ilkelerine uygun olarak dava şartı arabuluculuk süresinin işlemesi gerekmektedir.

İhtiyari arabuluculuk müzakereleri sonunda uyuşmazlık konusunda tarafların anlaşması ve anlaşma belgesi düzenlemesi halinde, bu uyuşmazlıkla ilgili olarak Arabuluculuk Kanunu’nun 18/5.maddesine göre dava açılamaz ve dava şartı arabuluculuk başvurusunda da bulunulamaz. Dava şartı arabuluculuğa başvurulmuş olması halinde söz konusu uyuşmazlık bakımından daha önce yapılmış anlaşmanın varlığı gerekçe gösterilerek dosya sehven kayıt şeklinde kapatılmaktadır.

İHTİYARİ ARABULUCULUK NEDİR BAŞVURU VE SÜREÇ

DAVA DEVAM EDERKEN İHTİYARİ ARABULUCULUK ANLAŞMASI VE DAVAYA ETKİSİ

İhtiyari arabuluculuk, tarafların anlaşmazlıklarını çözmek amacıyla arabulucu yardımıyla müzakere etmeleri anlamına gelir. Dava devam ederken ihtiyari arabuluculuk anlaşması yapmak, taraflar açısından avantaj sağlayabilmektedir. Taraflar arabuluculuk süreçlerinde kendi ihtiyaçlarına daha uygun çözümler bulabilme ihtimaline sahiptirler. Arabuluculuk, mahkeme süreçlerine göre genellikle daha hızlı ve daha maliyet etkin bir çözüm sunar. Taraflar, duruşma masraflarından ve uzun süren yargılama süreçlerinden kaçınabilmesi mümkündür dolayısıyla öncelikli olarak yargılama giderlerinin hesaplanması ve buna uygun şekilde hareket edilmesi tarafların mağduriyet yaşamaması için önem arz etmektedir.

Dava devam ederken ihtiyari arabuluculuğa başvurulmuş olması halindeki arabuluculuk sürecinin ne zaman başladığı önem arz etmektedir. Bu durumda mahkemenin tarafları arabuluculuğa davetinin taraflarca kabul edilmesi veya tarafların arabulucuya başvurma konusunda anlaşmaya vardıklarını duruşma dışında mahkemeye yazılı olarak beyan ettikleri ya da duruşmada bu beyanlarının tutanağa geçirildiği tarihten itibaren arabuluculuk süreci işlemeye başlayacaktır.

Dava devam ederken ihtiyari arabuluculuğa başvurulmuş olması ve davanın devamı sırasında arabuluculuk müzakerelerinin anlaşma ile sona ermesi halinde dava açılmasında hukuki yararın bulunmasının dava şartının bir görünümü olmasından dolayı, dava devam ederken anlaşmaya varılan konular hakkında davanın varlığı halinde mahkemenin davayı dava şartı noksanlığının olmasından dolayı usulden reddetmesi gerekmektedir. Öğretide bu görüşün yanı sıra diğer bir görüş ise bu durumda mahkemenin, esas hakkında karar verilmesine yer olmadığına dair karar vermesinin isabetli olacağına ilişkindir.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA ARABULUCUNUN ROLÜ VE GÖREVLERİ

Arabuluculuk süreci gizlilik ihlal edilmeden yönetilmesi gereken bir süreç olduğundan ihtiyari arabuluculukta arabuluculuk görevlerinden birisi de bu gizliliğin korunmasında rol oynamasıdır. Aksi takdirde arabulucunun sorumluluğuna gidilerek hapis cezası ile karşılaşması mümkündür. Arabulucunun ihtiyari arabuluculuktaki sürece ilişkin belgeleri gizli tutması bu anlamda anlam ifade eder. Makalemizde daha önce de bahsettiğimiz gibi ihtiyari arabuluculukta arabulucu taraflara eşit davranmalıdır ve gizlilik ilkesine uygun hareket edilmiş olması gerekmektedir.

Ortaya çıkan anlaşmanın hukuka aykırı bir anlaşma olmaması için arabulucunun öncelikle incelemesi gereken şey anlaşmazlığa dair kanuna aykırı bir durum olup olmadığı, anlaşmazlık konusunun arabuluculuk sürecine elverişli bir durum olup olmadığını incelemesi gerekmektedir.

Arabulucu bu süreç içerisinde eşitlik ilkesi de dikkate alınarak müzakereye uygun bir ortam sağlayarak tarafları bir araya getirme rolünü üstlenir. Sistematik teknikler ile tarafların birbirini anlamasına yönelik iletişim sürecinin sağlıklı şekilde ilerlemesini sağlar. Taraflarca uyuşmazlık hakkında çözüm bulunamaması takdirde çözüm önerisi de getirebilir. Arabulucunun getirdiği çözüm önerisine kabul için taraflar zorlanamaz.

İHTİYARİ ARABULUCULUKTA ARABULUCULUK ÜCRETİ VE MALİYETİ

Arabulucunun ücreti, faaliyetin sona erdiği tarihte yürürlükte bulunan Arabulucu Asgari Ücret Tarifesine göre belirlenir ve aksi kararlaştırılmadıkça ücret taraflarca eşit olarak karşılanır. HUAK madde 7 gereğince, arabulucu ayrıca masrafları isteme hakkına sahip olup, ücret ve masraflar için avans da talep edebilir. HUAK madde 13/3 gereğince, arabuluculuk ücretini karşılamak için adli yardıma başvurulması da mümkündür.

Arabuluculuk sürecinin sonunda seri uyuşmazlıklarda anlaşma sağlanması halinde, arabuluculuğun konusu para olan veya para ile değerlendirilebilen hukuki uyuşmazlık olsa bile arabulucu, her bir uyuşmazlık bakımından, Ticari Uyuşmazlıklarda 2.500,00 TL, diğer uyuşmazlıklarda ise 2.000,00 TL ücret isteyebilir. Taraflardan birinin aynı olduğu ve bir ay içinde başvurulan en az on beş uyuşmazlık seri uyuşmazlık olarak kabul edilir. Konuya ilişkin daha detaylı bilgi edinmek için Resmî Gazete’de 29 Aralık 2023’te yayınlanan 2024 Yılı Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi’ne bakabilirsiniz.

İHTİYARİ ARABULUCULUĞUN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI

Avantajlar:

• İhtiyari arabuluculuk mahkeme süreçlerine göre kıyasla daha az sürede ve daha az maliyetlidir.
• İhtiyari arabuluculuk süreci gizlidir ve arabulucu taraflara eşit davranma ilkesine dikkate alarak süreci yönetir.
• Taraflar arabuluculuk süreçlerinde iradi olarak hareket ederler.
• Taraflar uyuşmazlık hakkında mahkemeye göre daha rahat beyanlarda bulunurlar zira görüşmeler gizlilik ilkesi çerçevesinde gerçekleşmektedir.
• Taraflar ihtiyari arabuluculuk ile kendilerini hukuken daha korunur hale getirebilirler.

Dezavantajlar:

• Anlaşma metninin eksik yahut yanlış hazırlanması halinde anlaşma sağlanmış olduğundan tarafların tutanağın iptal ettirilmesine ilişkin işlemleri yapması gerekmektedir. Aksi halde hak kayıplarına yol açabilecektir.

İCRA EDİLEBİLİRLİK ŞERHİ

Anlaşma tutanağının doğru ve eksiksiz bir şekilde doldurulmasının ardından taraflarca imzalanması halinde bu belge ilam niteliğinde olacaktır. Dolayısıyla doğrudan icra edilebilir bir belge niteliğindedir. Önceliklerin yerine getirilmemesi halinde belgenin icraya konulması gerekmektedir. Anlaşma belgesinin şu kişiler tarafından imzalanmış olması Doğrudan icraya konulabilen nitelik kazanmasını sağlar: başvurucu, başvurucu vekili, karşı taraf, karşı taraf vekili ve arabulucu. Taraf veya taraf vekillerinden birinin imzasının olmaması halinde Sulh hukuk Mahkemesi’nden icra edilebilirlik şerhi alınarak anlaşma belgesinin icraya konu edilebilmesi sağlanır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

İhtiyari Arabulucuya Nasıl Başvurulur?

Arabuluculuk bürolarına başvurarak arabulucu atanmasını talep etme ya da arabuluculuk siciline kayıtlı bir arabulucu üzerine de anlaşmak suretiyle arabuluculuk sürecinin başlatmaktadırlar. Arabuluculuk bürosuna başvuru için arabuluculuk büroları tarafından hazırlanan başvuru formlarının doldurulması gerekmektedir. Başvuru formu doldurularak arabuluculuk bürosuna ya da UYAP Vatandaş Portal üzerinden başvuru formunun  iletilmesi ile ihtiyari arabulucuya başvurulması mümkündür. Arabulucuya başvurulmasından itibaren ilgili dosyaya arabulucu atanır ve müzakere süreçleri başlar.

İhtiyari Arabuluculuk Süreci Nasıl İşler?

Tarafların ihtiyari arabulucuya başvurması hâlinde arabulucunun atanması ile birlikte süreç başlar.  Arabulucu öncelikli olarak uyuşmazlık konusunun arabuluculuk sürecine uygun olup olmadığını inceler ve arabulucu bir taraflar ile görüşerek müzakere için yer ve zaman belirler. Tarafların bir araya gelerek eşitlik ve gizlilik ilkesine bağlı olarak müzakerede bulunmasına uygun bir ortam sağlanır. Müzakereler neticesinde ortaya çıkan durum anlaşma belgesinde yer verilerek taraflar, varsa taraf vekilleri ve arabulucu tarafından imzalanır.

İhtiyari Arabuluculuk Ücreti Kim Öder?

Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça ihtiyari arabuluculuk ücreti eşit olarak ödenir. Taraflarca bunun aksinin kararlaştırılmasının yalnızca tek bir tarafın ücret ödemesi yapabilmesi mümkündür.

İhtiyari Arabuluculukta Arabulucuyu Kim Seçer?

Tarafların arabulucu belirlemesi ve bu kişi hakkında anlaşması halinde arabulucu belirlenebilir. Arabuluculuk bürosuna başvurularak arabulucunun seçilmesi halinde arabuluculuk bürolarındaki görevli personel tarafından arabulucu atanır.

İhtiyari Arabuluculuk Sonrası Dava Açılır Mı?

İhtiyari arabuluculuğun anlaşma ile sonlandırılması halinde aynı uyuşmazlık bakımından dava açılması mümkün değildir çünkü ihtiyari arabuluculuktaki anlaşma belgesi ilam niteliğindedir. Taraflarca anlaşılmaması halinde dava açılması mümkündür.

İhtiyari Arabuluculuk Anlaşma Olmazsa Ne Olur?

 İhtiyari arabuluculuk anlaşma olmazsa taraflardan birinin istemesi halinde uyuşmazlığa ilişkin olan yargı yoluna taşınabilir. Konuya ilişkin uyuşmazlıkta dava şartı olarak arabuluculuğa gidilme zorunluluğu olup olmadığı incelenmelidir.

İhtiyari Arabuluculuğa Katılmak Zorunlu Mu?

Tarafların iradi olarak arabulucu müzakerelerini başlatması, katılması, vazgeçmesi, sonlandırması işlemleri iradilik ilkesini ilgilendiren hususlardır. İhtiyari arabuluculuğa başvurmak zorunlu değildir ve tamamen tarafların iradesine bağlıdır dolayısıyla tarafların ihtiyari arabuluculuğa başvurması hususunda zorlanması mümkün değildir.

İhtiyari Arabuluculukta Son Tutanak Nereye Gönderilir?

Arabulucu tarafından son tutanak düzenlenerek ve taraflarca imzalanarak Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğüne gönderilir. Arabuluculuk Daire Başkanlığı’na UYAP Arabulucu Portalı üzerinden gönderilmesi mümkündür.

İhtiyari Arabuluculukta Ücret Ne Kadar?

Arabuluculuk sürecinin sonunda seri uyuşmazlıklarda anlaşma sağlanması halinde, arabuluculuğun konusu para olan veya para ile değerlendirilebilen hukuki uyuşmazlık olsa bile arabulucu, her bir uyuşmazlık bakımından, Ticari Uyuşmazlıklarda 2.500,00 TL, diğer uyuşmazlıklarda ise 2.000,00 TL ücret isteyebilir. Taraflardan birinin aynı olduğu ve bir ay içinde başvurulan en az on beş uyuşmazlık seri uyuşmazlık olarak kabul edilir. . Konuya ilişkin daha detaylı bilgi edinmek için Resmî Gazete’de 29 Aralık 2023’te yayınlanan 2024 Yılı Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi’ne bakabilirsiniz.

İhtiyari Arabuluculuk ile Miras Taksimi Yapılabilir mi?

Uygulamada genellikle miras taksiminde tarafların ihtiyari arabuluculuk başvurularının yapıldığı ve taraflar arasında anlaşma sağlanmaktadır.

Mirasçıların ihtiyari arabulucuya başvurmamış olması halinde ve mirasçılar arasında paylaşım sözleşmesinin olmaması durumunda miras ortaklığının giderilmesi davası ile miras taksimi sağlanmaktadır. 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nu madde 18/B-1-b hükmü ile 1 Eylül 2023 tarihinden itibaren miras ortaklığının giderilmesi davaları açılmadan önce dava şartı arabuluculuğuna gidilmesi zorunlu kılınmıştır. Dolayısıyla bu davanın usulden reddedilmemesi için zorunlu arabuluculuğa gidilmesi gerekir.

İhtiyari Arabuluculukta İşvereni Çalışanı Temsil Edebilir Mi?

İhtiyari arabuluculukta işvereni vekili temsil edebileceği gibi işverenin işçiye yazılı belgeyle yetkilendirmesi halinde çalışanın da temsil edebilmesi mümkündür.

İhtiyari Arabuluculukta İşçinin Dikkat Etmesi Gerekenler?

İşçinin alacak miktarı gibi uyuşmazlığa teşkil edecek konuları müzakereden önce belirlemeleri önem taşımaktadır. Hangi alacak için hangi miktarda talep edeceği de önemlidir. Taleplerin müzakerelerden önce hukuki dayanak ve gerekçeler ile yazılı olarak taraflara bildirilmesi bildiren taraf açısından avantaj sağlayacaktır. Anlaşamama hâlinde çıkacak giderlerin belirlenmesi anlaşma ya da anlaşamama seçeneklerinden birinin seçiminde önem taşımaktadır.

İhtiyari Arabuluculuk Zorunlu Arabuluculuk Yerine Geçer Mi?

İhtiyari arabuluculukta taraflar iradeleri ile ihtiyari arabuluculuk sürecine başvururlar. Zorunlu arabuluculukta ise dava şartı olduğundan söz konusu uyuşmazlık bakımından yargı sürecine taşıyabilmek için zorunlu arabuluculuğa başvurulmuş olması gerekir. Zorunluluk unsuru bakımından farklı müesseselerdir.

DİLAY ERGENÇ