İŞÇİYE YILLIK 270 SAATTEN ÇOK FAZLA MESAİ YAPTIRILMASI

Türkiye’de işçi-işveren ilişkilerinde fazla mesai düzenlemeleri, işçilerin sağlık ve güvenliğini koruma amacı taşır. İş Kanunu, işçilerin belirli sınırlar içinde fazla mesai yapmasına izin verirken, en fazla Yıllık 270 saat fazla mesai yapılabileceğini hükme bağlamıştır. Ugulamada en çok sorulan soru yıllık 270 saatten fazla mesai yaptırılması durumunda iş akdi haklı nedenle fesih edilip edilemeyeceğidir. Yıllık 270 saatten çok fazla mesai yaptırılması yasak olsada bu durum tek başına işçiye haklı fesih imkanı vermez. Bu süreyi aşan fazla mesai uygulamaları yasal olarak işçinin haklarını ihlal eder. Bu makalede, işçiye yıllık 270 saatten fazla mesai yaptırılmasının hukuki sonuçları, işçinin bu durumda sahip olduğu haklar ve işverenin yükümlülükleri kapsamlı bir şekilde ele alınacaktır.

YILLIK 270 SAAT SINIRI VE YASAL DAYANAKLARI

İş Kanunu’nun 41. maddesi ve Fazla Çalışma Yönetmeliği, işçilerin yıllık olarak en fazla 270 saat fazla mesai yapabileceğini hükme bağlamıştır. Bu sınır, işçilerin sağlığını ve sosyal yaşam dengesini korumak amacıyla getirilmiştir. İşçiye yıllık 270 saati aşan fazla mesai yaptırılması, kanuna aykırıdır ve işverenin sorumluluğunu artırır. Bu durumda işçi, fazla mesaiyi reddetme ve yasal haklarını talep etme hakkına sahiptir.

İşçiye Yıllık 270 Saatten Çok Fazla Mesai Yaptırılması

İş Kanunu çalışma sürelerine ilişkin bir yandan temel kurallar koymuş ve bir yandan da sınırlamalar getirmiştir. Böylece esnek bir çalışma sistemi öngörürken, bu çalışma miştir. sürelerinin sınırsızca esnetilmesinin de önüne geçmek istemiştir.Bu sınırlamalardan bir tanesi de fazla çalışmalara ilişkindir. Fazla çalışma arızi bir çalışma türü olduğu için işçinin onayına ihtiyaç vardır. Ancak işçi fazla çalışma yapmak için onay verse bile, bunun ucu açık bir onay olması beklenemez. İşte İş Kanunu işçinin yapabileceği fazla çalışma süresini yıllık 270 saat olarak belirlemiştir. İş Kanunu’nun 41’inci maddesine göre fazla çalışma süresi yılda 270 saati aşamaz. Ancak burada iki soru gündeme gelmektedir: Aşarsa ne olur ve fazla mesai ücreti ödenir mi?

Bir hususun yasaklanmış olması; fakat buna rağmen gerçekleştirilmesi onun sonuçlarını ortadan kaldırmaz. İş Kanunu yılda 270 saatin üzerinde fazla çalışma yapılmasını yasaklamış olsa da bu sınırın aşılması halinde bile işçinin fazla mesai ücretinin ödenmesi gerekir. Bu süre aşılırsa meydana gelecek bir başka sonuç ise işçinin haklı nedenle derhal fesih hakkının doğmasıdır. Bu durumdaki bir işçi İş Kanunu’nun 24/II-f maddesi gereğince haklı nedenle derhal fesih yapamayacaktır. Aşağıda örneğini bulabileceğiniz kararda da görüleceği üzere Yargıtay’a göre işçinin yılda 270 saatten çok fazla mesai yapması, fazla mesai ücreti ödendiği müddetçe bir haklı fesih nedeni olamaz.

Tersinden baktığımızda da işçinin yıllık fazla mesai süresinin 270 saati aşması ve işçinin daha çok fazla mesai yapmak istememesi halinde, işverenin işçisinin iş sözleşmesini haklı da geçerli nedenle feshetme hakkının olduğunu söyleyemeyiz. 270 saatlik sınırın aşılmasının bir de iş sağlığı ve güvenliği bakımından sonucu olacaktır ki; olası bir iş kazasının vuku bulması halinde, kaza geçiren işçinin yılda 270 saatten çok fazla mesai yapması işverenin kusurunu pekâlâ artırabilecektir.

Yıllık 270 saatlik sınırlamanın aylık 22,5 saat olarak anlaşılmaması gerektiği

Kararın Önemi: İşçinin yılda 270 saatten çok fazla mesai yap- maması gerektiği kuralı, aylık 22,5 saat şeklinde sınırlandırılmamalı ve anlaşılmamalıdır.

Özet: Yargıtay yıllık 270 saatlik fazla çalışma üst sınırının aylık bazda 12’ye bölünerek 22,5 saate sıkıştırılmasını doğru bulmamış ve önemli olanın yıllık 270 saati aşmamak olduğunu ve diğer kurallara riayet etmek suretiyle işverenin aylık daha çok ya da daha az fazla mesai yaptırabileceğini ifade etmiştir.

Karar Metni: 7. Hukuk Dairesi Esas: 2016/2358 Karar: 2016/7305 Tarih: 29.03.2016

“… Kanun hangi periyotta ne sürede sınırlama öngördüğünü açıkça düzenlemiştir. “…bir yılda 270 saatten fazla olamaz” (m. 41); “günde on bir saati aşmamak koşulu ile…” (m. 63) gibi. Kanunun 41’inci maddesi, fazla mesai süresinin toplamı “bir ayda 22,5 saatten ya da haftada 5 saatten fazla olamaz” yönünde hiçbir hüküm içermemektedir. Aylık ücrete fazla mesai ücretlerinin dahil olduğunun kararlaştırıldığı hallerde işçi yıl içinde ne zaman 270 saatlik fazla mesai süresini doldurursa, ardından yaptığı her fazla saatlerle çalışma için ücrete hak kazanacaktır. Bunun aksine yıl içinde henüz 30 saat dahi fazla çalışması bulunmayan işçi, bir aylık sürede örneğin 23 saat fazla çalışma yaptığı için fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. 270 saat, yıllık ölçüttür.

Sözleşmelerle bunun yıl içinde dağıtımı başka şekilde karar- laştırılabileceği gibi işyerinin, işin gerekleri, somut olay özellikleri nedeniyle de fazla çalışma sürelerinin toplamı aydan aya farklılık arz edebilecektir. Benzer şekilde, işçinin fazla çalışmaya onayı yılda 270 saatlik sınıra kadar verilmiş kabul edildiğinden, yıl içinde bu sınırın daha üçte ikisine ulaşmamış bir örnekte ayda 22,5 saat fazla mesai yap- tığı için artık ay sonuna kadar işçinin fazla mesai onayı bulunmadığı, izleyen ay yeniden onaylı dönemin başladığı gibi bir faraziyeden söz edilemeyecektir. Nitekim Dairemizin de işçi onaylarının ayda ancak 22,5 saat için verildiğine dair içtihadı bulunmamaktadır.

Üstelik, aylık ücrete fazla çalışma ücretlerinin dahil olduğuna dair kararlaştırmaları yılda 270 saatlik fazla mesai sınırına kadar geçerli kabul eden yerleşik içtihadın anlamı, bu süredeki fazla çalışma karşılıklarının işçiye, fiilen fazla çalışma yapsın/yapmasın, ödendiğidir. Aksine bir hukuk kuralı ve akdi şart bulunmadığı halde ayda 22,5 saat ya da haftada 5 saat yönünde ayrı bir sınırlama da içtihat yoluyla ihdas edildiğinde henüz 270 saatin aşılmadığı süreç bakımından mü- kerrer ödeme ortaya çıkacaktır..”

İŞ HUKUKU AVUKATA SOR

Yıllık 270 saatten çok fazla mesai yapan işçinin haklı fesih hakkının olmaması

Kararın Önemi: İşçinin fazla mesai ücreti ödeniyorsa, işçi yal- nızca yıllık 270 saatten çok fazla mesai yaptırıldığı için haklı nedenle
derhal fesih yapamaz.

Özet: İşçi, yılda 270 saatten çok fazla mesai yaptırılmasını gerekçe göstererek haklı nedenle fesih yapmış; Yargıtay ise işçiye fazla mesai ücreti tam olarak ödendiği müddetçe, bu durumun bir haklı fesih nedeni olmadığına hükmetmiştir.

Karar Metni: 22. Hukuk Dairesi Esas : 2016/19041 Karar Tarih : 2019/17119: 24.09.2019

“4857 sayılı Kanunun işçiye iş sözleşmesini haklı sebeple fesih hakkı veren “İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göster- mek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söyle- mek suretiyle işçiyi yanıltırsa.” şeklindeki 24/II-a bendinin somut olaya uygulanmasının mümkün olmadığının gözetilmemesi hatalıdır.

Ayrıca, İş Kanunu’nun 41. maddesinde öngörülen fazla çalışmanın yıllık 270 saati aşamayacağına ilişkin düzenleme emredici nitelikte bir düzenleme değildir. Buna göre davacının yıllık fazla çalışma süresinin 270 saati aşması, bu fazla çalışmaların karşılığı olan fazla çalışma ücreti, işçiye tamamen ödendiği sürece işçiye sırf bu sebeple haklı fesih hakkı vermez. Diğer taraftan, günlük çalışma süresinin 11 saati aşamayacağına ilişkin kural, işçinin dinlenme hakkı bağlamında em- redici nitelikte bir düzenleme olarak kabul edilmelidir…” 

İŞÇİYE 270 SAATTEN FAZLA MESAİ YAPTIRILMASI DURUMUNDA İŞÇİ HAKLARI

1. Fazla Mesaiyi Reddetme Hakkı: İşçi, yıllık 270 saat fazla mesai süresini doldurduğunda işverenin talep ettiği fazla mesaileri yapmayı reddetme hakkına sahiptir. Bu durumda işveren, işçiye herhangi bir zorlamada bulunamaz.

2. Fazla Mesai Ücreti Talep Etme Hakkı: İşçi, fazla mesai süresini aşan çalışmaları için işverenden fazla mesai ücreti talep edebilir. Bu ücret, normal çalışma ücretinin %50 artırımlı olarak ödenmesini gerektirir.

3. Serbest Zaman Kullanma Hakkı: İşçi, fazla mesai yerine serbest zaman kullanmayı talep edebilir. Bu durumda işveren, işçiye fazla mesai süresi kadar serbest izin verme zorunluluğundadır.

4. İş Akdinin Haklı Nedenle Feshi Hakkı: İşçiye fazla mesai sınırını aşacak şekilde sürekli mesai yaptırılması durumunda işçi öncelikle bu çalışmaları reddetmeli ve işveren işçiye somut bir mobbing durumu yapması halinde iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek tazminat talep edebilir. İş Kanunu, işçiye bu gibi durumlarda haklı nedenle fesih hakkı tanımaktadır.

İŞVERENİN YILLIK 270 SAATİ AŞAN FAZLA MESAİ YAPTIRMA YÜKÜMLÜLÜKLERİ

İşverenin, işçiye yıllık 270 saati aşacak şekilde fazla mesai yaptırma hakkı yoktur. Bu sınırı aşan çalışmalarda işveren, işçiye fazla mesai yaptırmakta ısrarcı olamaz. İşverenin, işçinin sağlığını ve sosyal yaşamını koruma yükümlülüğü bulunmaktadır. Aksi takdirde işçi, fazla mesai çalışmasını reddedebilir ve bu nedenle iş akdinin feshedilmesi durumunda işveren tazminat ödemek zorunda kalabilir.

FAZLA MESAİ YAPILAN İŞ KOLLARI VE ÖZEL DURUMLAR

Bazı iş kollarında fazla mesai, işin niteliği gereği zorunlu hale gelebilir. Özellikle sağlık, güvenlik ve acil durum hizmetleri gibi sektörlerde işin gerekliliği nedeniyle işçilerin fazla mesai yapması gerekebilir. Ancak bu sektörlerde dahi işverenlerin 270 saatlik sınırı aşmamaları, işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini koruyacak düzenlemeleri uygulamaları gerekmektedir.

İŞÇİYE YILLIK 270 SAATTEN ÇOK FAZLA MESAİ YAPTIRILMASI

FAZLA MESAİ ÜCRETİNİN ÖDENMEMESİ DURUMUNDA İŞÇİNİN YASAL HAKLARI

İş Kanunu, işçiye fazla mesai ücreti ödenmesini zorunlu kılarken, işverenin bu ödemeyi yapmaması durumunda işçiye yasal haklar tanımaktadır. İşçi, fazla mesai ücretini talep etmek için işverene yazılı olarak başvurabilir. İşverenin ödeme yapmaması halinde işçi, İş Mahkemesi’ne başvurarak fazla mesai ücretini talep edebilir. İşçinin fazla mesai alacaklarını talep etme süresi ise fazla mesai hakkının doğduğu tarihten itibaren 5 yıl olarak belirlenmiştir.

270 SAAT FAZLA MESAİ SINIRININ İHLAL EDİLMESİ HALİNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ RİSKLERİ

Uzun süreli fazla mesai yapmak, işçilerin fiziksel ve ruhsal sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Yıllık 270 saati aşan fazla mesai uygulamaları, işçilerin iş kazası riskini artırabilir, yorgunluk ve tükenmişlik sendromuna yol açabilir. İşçilerin sağlıklı ve güvenli bir şekilde çalışabilmesi için bu sınırın korunması son derece önemlidir. İş Kanunu, bu sınırlamayı işçilerin sağlığını koruma amacıyla getirmiştir.

İŞVERENİN FAZLA MESAİ KAYDINI TUTMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

İşverenin, işçiye yaptırılan fazla mesai süresini düzenli olarak kayıt altına alması gerekmektedir. Bu kayıtlar, işçinin çalışma saatlerini belgelemek ve işçinin fazla mesai ücretini doğrulamak amacıyla önemlidir. İşçi, işverenden fazla mesai kayıtlarını talep ederek çalışma sürelerini inceleyebilir. İşverenin kayıt tutmaması halinde işçi, fazla mesai talebini tanık ifadeleri veya işyeri belgeleri ile ispatlayabilir.

İş Kanunu’nun işçiye yıllık olarak en fazla 270 saat fazla mesai yapma sınırı getirmesi, işçilerin sağlıklı ve güvenli çalışma ortamlarını koruma amacına yöneliktir. Bu sınır aşıldığında, işçinin fazla mesaiyi reddetme ve haklarını yasal yollarla arama hakkı doğar. İşverenin, işçiye fazla mesai yaptırırken 270 saatlik sınırı göz önünde bulundurması ve fazla mesai ücretini yasal düzenlemelere uygun şekilde ödemesi zorunludur. İşçilerin, fazla mesai hakları ve bu sınırı aşmaları durumunda yapabilecekleri başvuru yolları hakkında bilgi sahibi olmaları önemlidir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

1. İşçiye yıllık 270 saatten fazla fazla mesai yaptırılabilir mi?

Hayır, İş Kanunu’na göre işçiye yıllık olarak en fazla 270 saat fazla mesai yaptırılabilir. Bu sınırın aşılması yasaya aykırıdır.

2. Yıllık 270 saat fazla mesai sınırını aşan işçi fazla mesai ücretini talep edebilir mi?

Evet, işçi 270 saati aşan fazla mesaileri için de fazla mesai ücreti talep edebilir.

3. Fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?

Fazla mesai ücreti, işçinin saatlik ücretine %50 zam eklenerek hesaplanır.

4. İşçi fazla mesaiyi reddedebilir mi?

Evet, işçi rızası dışında fazla mesai yapmaya zorlanamaz. Yıllık 270 saat fazla mesai sınırını aşan işçi, fazla mesaiyi reddedebilir.

5. İşveren fazla mesai ücretini ödemezse işçi ne yapabilir?

İşçi, fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda işverene başvurabilir; ödeme yapılmazsa İş Mahkemesi’ne başvurarak haklarını arayabilir.

6. 270 saatten fazla mesai yapan işçinin iş akdini feshetme hakkı var mıdır?

Evet, İş Kanunu’na göre işçiye sürekli olarak 270 saatten fazla mesai yaptırılması ve işçinin bu yükümlülüğü kabul etmemesine rağmen fazla mesaiye zorlanması ve bu zorlama mobbing halini alması durumunda, iş akdini haklı nedenle fesih hakkı doğurur. Bu durumda işçi, mobbing nedeniyle iş akdini feshederek kıdem tazminatı talep edebilir. Sadece 270 saat çalışmasına dayanarak iş akdini fesih EDEMEZ.

7. Fazla mesai sınırının ihlali halinde işverenin sorumluluğu nedir?

İşveren, işçiye 270 saatten fazla mesai yaptırmakta ısrarcı olursa, işçinin iş sağlığı ve güvenliği tehlikeye girdiği için işveren tazminat yükümlülüğü altında kalabilir. İşçinin mağduriyet yaşaması durumunda işveren, yasal olarak sorumlu tutulabilir.

8. Fazla mesai kayıtları nasıl tutulur ve işçi bu kayıtları inceleyebilir mi?

İşveren, işçiye yaptırılan tüm fazla mesaileri kaydetmekle yükümlüdür. İşçi, işverenden fazla mesai kayıtlarını inceleme talebinde bulunabilir. Bu kayıtlar, işçinin fazla mesai ücretini ispatlaması açısından önemli bir belgedir.

9. 270 saatlik fazla mesai sınırını aşan işçi serbest zaman talep edebilir mi?

Evet, işçi fazla mesai ücreti yerine serbest zaman kullanmayı tercih edebilir. Fazla çalıştığı her saat için 1,5 saat serbest zaman hakkına sahiptir.

10. Fazla mesai ücreti almayan işçi ne kadar sürede dava açabilir?

İş Kanunu’na göre işçinin fazla mesai alacaklarını talep etme süresi 5 yıldır. İşçi, fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda bu süre içinde iş mahkemesine başvurarak haklarını talep edebilir.

HUKUK ÖĞR: HAKAN MUTLU