UZLAŞTIRMA KAPSAMINA GİREN SUÇLAR

Uzlaştırma kapsamına giren suçlar; Ceza Muhakemesi Kanunu Madde 253’te belirtilen suçlar bakımından tarafların anlaşmasının sağlanarak uyuşmazlığın giderildiği suçlardır. Bunlar; soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı tutulan suçlar ile şikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın Türk Ceza Kanunu’nda yer alan belli suçlar olarak sayılmıştır.

Uzlaştırma, suçun mağduru ile failini bir araya getirerek, suçun sonuçlarını karşılıklı anlaşma yoluyla gidermeyi amaçlayan bir süreçtir. Bu süreç, her iki tarafın da rızasıyla gerçekleşir ve genellikle daha hafif suçlar için uygulanır.

Aşağıda yazımızın devamında uzlaştırma kapsamına giren suçları daha detaylı olarak inceleyeceğiz.

UZLAŞTIRMA NEDİR?

Ceza yargılamasında, şüpheli veya sanık ile mağdur yahut suçtan zarar görenin anlaşmaları yoluyla uyuşmazlık giderilebilmektedir. Bu alternatif uyuşmazlığın giderilmesi yolu uzlaştırmadır. Uzlaştırma, yargılama sürecine alternatif bir çözüm yolu olarak da görülebilir. Uzlaştırma, tarafsız bir uzlaştırmacı aracılığıyla yapılır. Ceza Muhakemesi hukukunda uzlaştırma, mağdurların haklarının korunması ve suç faillerinin topluma kazandırılması amacıyla gelişmiştir.

Uzlaştırma süreci hem mağdurun hem de sanığın/şüphelinin menfaatlerini korumayı amaçlar. Mağdurun zararının giderilmesi yönünden menfaatinin korunması amaçlanırken failin de ceza almaktan kaçınma veya cezasının hafifletilmesi gibi sonuçlar ile menfaatinin korunması amaçlanır. Ayrıca belirtmek gerekir ki; uzlaştırma süreci soruşturma veya kovuşturma aşamasında gerçekleşebilir.

Uzlaştırmanın, menfaatlerin korunması amacının yanında da birçok önemli amacı bulunur. Mağdurun ve toplumun adalet duygusunu tatmin etmek, yargıdaki iş yükünü hafifletmek ve toplumsal barışı teşvik etmektir.

UZLAŞTIRMANIN HUKUKİ DAYANAĞI NEDİR?

Uzlaştırmanın hukuki dayanağı, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 253. maddesinde yer almaktadır. İlgili Kanun ve maddesi uzlaştırmaya tabi olan suçlar ile uzlaştırma şartları ve süreci hakkında bilgi vermektedir. Uzlaştırma süreci, Adalet Bakanlığı tarafından yetkilendirilen uzlaştırmacılar tarafından yürütülür.

Uzlaştırma kapsamında bulunan suçlarda kamu davasının açılabilmesi tarafların uzlaşmaması veya uzlaşamaması şartına bağlıdır. Bu doğrultuda uzlaştırmanın hukuki niteliği ceza muhakemesinde dava şartı olmasıdır. Dava şartı yani uzlaştırma süreci gerçekleşmez ise kamu davası açılamaz. Bunun sonucunda savcılık makamı “kovuşturmaya yer olmadığına dair karar” verir.

UZLAŞTIRMA KAPSAMINA GİREN SUÇLAR NELERDİR?

Ceza Muhakemesi Kanununa (CMK) göre uzlaştırma sürecinin başlayabilmesi için öncelikle uzlaştırma kapsamında bulunan bir suç bulunmalıdır. Anlaşılacağı üzere, uzlaştırma yalnızca CMK’de ve ilgili özel kanunlarda belirtilmiş bulunan uzlaştırma kapsamındaki suçlara uygulanır. Daha da detaylandıracak olursak uzlaştırma kapsamına giren suçlar:

1. Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete tabi olan suçlar,

Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete tabi olan suçlar ibaresi aslında genel bir tanım sunmaktadır. Bildiğimiz üzere suçlar, şikâyete bağlı ve re ‘sen kovuşturulur şeklinde ikiye ayrılır. Daha doğru bir deyişle Türk Ceza Hukukunda asıl olan soruşturma ve kovuşturmanın re ‘sen yapılmasıdır. Bir suçun şikâyete bağlı olması için kanunda özel olarak belirtilmesi gerekir. Örneğin kasten yaralama suçunun basit hali (TCK-86) maddede yazdığı üzere şikâyete bağlı olarak düzenlenmiştir. Kanun koyucu, şikâyete bağlı suçları uzlaştırma kapsamına almıştır. Fakat aşağıda daha detaylı anlatılacağı üzere şikâyete bağlı olmasına rağmen cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar (TCK 102-105) ve ısrarlı takip suçu (TCK-123/A) uzlaştırma kapsamında değildir. Ek olarak 14.11.2024 tarihinde yürürlüğe giren düzenlemeye göre, sesli, yazılı veya görüntülü bir şekilde işlenen hakaret suçu uzlaştırma kapsamından çıkarılmıştır.

Şikâyete bağlı olan suçlara örnek olarak aşağıdaki suçlar verilebilir;

• Kasten Yaralama (Basit Hali, TCK 86)
• Konut Dokunulmazlığının İhlali (TCK 116)
• Basit Hırsızlık (TCK 141)
• Özel Hayatın Gizliliğine Karşı Suçlar (TCK 132-138)
• Hakaret (TCK 125, 11.2024 itibariyle uzlaştırma kapsamından çıkarıldı!)
• Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar (TCK 102/1, TCK 103/ son cümle, TCK 104/1, TCK 105, bu suçlar şikâyete bağlı olsalar da CMK 253/3 düzenlemesine göre uzlaştırma kapsamına alınmamıştır.)
• Israrlı Takip Suçu (TCK 123/A, her ne kadar şikâyete bağlı olsa da CMK 253/3 düzenlemesine göre uzlaşma kapsamının dışında bırakılmıştır.)

2. Şikâyete tabi olup olmadığına bakılmaksızın TCK’de bulunan,

– Kasten yaralama (Basit hali, TCK 86)

-Kasten yaralama (İhmal Suretiyle TCK 88)

– Taksirle yaralama (TCK 89)

– Tehdit (basit hali, TCK 106)

– Konut dokunulmazlığını ihlal (TCK 116)

– İş ve çalışma hürriyetinin ihlali (TCK 117, TCK 119/1-c)

– Hırsızlık (basit hali, TCK 141)

– Güveni kötüye kullanma (TCK 155)

– Dolandırıcılık (basit hali, TCK 157)

– Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi (TCK 165)

– Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (TCK 234)

– Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (TCK-239, 4. Fıkra hariç)

Suçlarında uzlaştırma hükümleri uygulanır.

3. Ayrıca suça sürüklenen çocuklar bakımından da üst sınırı 3 yılı geçmeyen hapis veya adli para cezalarında ayıca uzlaştırma hükümleri uygulanır.

Belirtmemiz gerekir ki; diğer kanunlarda belirtilen suçlar için (soruşturması veya kovuşturması şikâyete bağlı olanlar hariç) uzlaştırma hükümleri uygulanabilmesi için kanunda açık hüküm bulunmalıdır.

UZLAŞTIRMAYA TABİ OLAN KAMU DAVALARI NELERDİR?

Uzlaştırma suçun mağduru ve failini bir araya getirerek, suçun sonuçlarını karşılıklı anlaşmayla gidermeyi amaçlayan süreçtir. CMK’de belirtilen uzlaştırmaya tabi suçlar için açılan kamu davalarını uzlaştırmaya tabi kamu davaları olarak nitelendirebiliriz.

Bilindiği üzere; ceza muhakemesinde savcılığın suç işlendiğine dair yeterli şüphesi bulunmasıyla açtığı her türlü ceza davası kamu davası niteliğindedir. Buna istinaden savcılığın ceza mahkemelerinde açmış olduğu tüm davaların kamu davası olduğunu söylememiz mümkündür.

ŞİKAYETE BAĞLI SUÇLAR VE UZLAŞTIRMA

Mağdurun veya suçtan zarar görenin şikayetine bağlı olarak soruşturma ve kovuşturmanın başlatıldığı suçlar şikâyete bağlı suçlardır. Şikâyete bağlı suçlarda şikâyet şartı gerçekleşmedikçe kamu davası açılamaz. Bu suçlar genelde ihlal ettikleri menfaat açısından daha hafif nitelikte olmakla beraber toplumsal açıdan daha az etkiye sahip suçlardır. Örnek vermek gerekirse; tehdit, hakaret, konut dokunulmazlığını ihlal gibi suçlar şikayete bağlı suçlardır.

Uzlaştırma ve ceza yargısı açısından öneme sahip olan şikâyete bağlı suçlar, uzlaştırma hükümlerine tabi tutulmaktadırlar. CMK 253/1-a hükmüne göre soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan suçlarda uzlaşma hükümleri kural olarak uygulanır. Fakat CMK 253/3’te yer alan düzenlemeye göre cinsel suçlar ve ısrarlı takip suçu her ne kadar şikâyete bağlı olsalar da uzlaştırma kapsamında değillerdir. Ek olarak 14.11.2024 tarihli değişiklik ile hakaret suçu da uzlaşma kapsamından çıkarılmıştır.

UZLAŞTIRMANIN KAPSAMINDA OLMAYAN SUÇLAR NELERDİR?

Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda (TCK 102-103-104-105), ısrarlı takip suçunda (TCK 123/A) ve hakaret suçunda (TCK 125) soruşturması ve kovuşturması şikâyete bağlı olsa bile uzlaştırma hükümleri uygulanmaz. Belirtmemiz gerekir ki hakaret suçu, kısa bir süre öncesine kadar uzlaşma hükümlerine tabi iken günümüzde ön ödeme kurumuna tabi hale getirilmiştir.

Bu suçlar mağdurları bakımından fiziksel olarak veya psikolojik olarak ayrıca hakaret suçu bakımından onur ve şerefine yönelik ağır hasarlara sebep olabilmektedir. Ayrıca söz konusu suçlar bakımından uzlaştırmanın uygulanması mağduriyet riskini arttırabileceğinden uzlaştırma kapsamı dışında bırakılmıştır.

Ayrıca toplumsal açıdan da hassasiyeti ve kamu düzenini yakından ilgilendirdiğinden failin cezalandırması toplumdaki adalet duygusu bakımından önem arz etmektedir.

CMK 253/3 düzenlemesi de dahil olmak üzere uzlaştırma kapsamında olmayan suçlara örnek olarak şunlar verilebilir;

• Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar (TCK 102-103-104-105)
• Israrlı Takip (TCK 123/A)
• Hakaret (14.11.2024 Tarihinden itibaren, TCK 125)
• Kasten Öldürme (TCK 81-82)
• İntihara Yönlendirme (TCK 84)
• Nitelikli Kasten Yaralama (TCK 87)
• Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama (TCK 87/4)
• Organ ve Doku Ticareti (TCK 91)
• Şantaj (TCK 107)
• Nitelikli Dolandırıcılık (TCK 158)

UZLAŞTIRMA SÜRECİ HANGİ ŞARTLARDA UYGULANIR?

Ceza muhakemesi hukukunda uzlaştırma; mağdur ve failin özgür iradeleriyle kabul etmeleri hâlinde, uzlaştırmacının yardımıyla suçtan ortaya çıkan sorunların çözümüne aktif olarak katıldıkları ve muhakeme sürecini bitirdikleri alternatif bir yoldur.

Uzlaştırma süreci, CMK’de belirtilen belli şartlar altında gerçekleştirilir. Bu şartlardan bahsetmemiz gerekirse;

• Öncelikle söz konusu suç uzlaştırmaya tabi bir suç olmalıdır.
• Mağdurun ve failin yani tarafların uzlaştırmaya rızaları bulunmalıdır.
• Süreç uzlaştırma bürosu veya uzlaştırmacı tarafından yürütülmelidir.
• Süreç sonunda taraflar bir uzlaşma anlaşması imzalamalıdır.

UZLAŞTIRMA SÜRECİNDE ŞİKAYETTEN VAZGEÇMENİN ETKİLERİ

Uzlaştırma sürecinin hangi aşamada olduğuna bağlı olarak şikâyetten vazgeçmenin etkileri değişiklik göstermektedir. Ayrıca suçun türüne, taraflar arasındaki anlaşmaya bağlı olarak da değişiklik gösterir. Uzlaştırmanın belli süreçlerinde yapılan şikâyetten vazgeçme davayı düşürebilir, ceza indirimi uygulanmasını vb. durumları sağlayabilir.

– Şikâyete bağlı suçlar bakımından şikâyetten vazgeçme davanın düşmesine neden olur.

– Şikâyetten vazgeçme soruşturma aşamasında yapılırsa kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilir yani ceza davası açılmaz.

–  Bazı durumlarda şikâyetten vazgeçme ceza indirimi uygulanmasına neden olabilir.

Önemli bir detay ise mağdur açısından tazminat davası açma hakkında olacaktır. Ayrıca tazminattan feragat edilmediği sürece şikâyetten vazgeçme mağdurun tazminat açma hakkını ortadan kaldırmaz.

UZLAŞTIRMA SÜRECİ NASIL BAŞLATILIR?

Savcılık makamı yeterli suç şüphesi elde ettiğinde söz konusu suç uzlaştırmaya tabi olduğu takdirde dava açmadan önce uzlaştırma bürosuna soruşturma dosyasının gönderir. Savcılık kamu davası açmadan önce uzlaştırma prosedürlerini yerine getirerek sosyal ilişkilerin tamir edilmesini sağlar. Ayrıca soruşturma sırasında fail ya da mağdur uzlaştırma talebinde bulunabilmektedirler.

Uzlaştırma bürosuna gönderilen dosya için bir uzlaştırmacı görevlendirilir. Uzlaştırmacı şüpheli ile mağdura veya suçtan zarara görene bir uzlaştırma teklifinde bulunur. Bu teklif yapıldıktan itibaren taraflar 7 gün içerisinde kararlarını belirtmezler ise teklifi reddetmiş sayılırlar.

UZLAŞTIRMA KAPSAMINDA SIK GÖRÜLEN SUÇLAR

Uzlaştırma sonucu tarafların anlaşması ile ceza indirimine veya dava düşmesine yol açabilen suçlar genellikle uzlaştırma kapsamında daha sık görülebilmektedirler. Kasten yaralama, tehdit, konut dokunulmazlığını ihlal, hırsızlık gibi suçlar hem nitelikleri gereği daha hafif suçlar olmaları ile hem de uzlaştırma sonucu tarafların menfaatlerinin korunmasına ve toplumsal barışın sağlanmasına yol açtığından uzlaştırma kapsamında daha sık görülen suçlardandır.

Uzlaştırma kapsamında karşımıza en sık çıkan suç, kasten yaralama suçudur. Özellikle hakaret suçunun uzlaştırma kapsamından çıkarılmasından itibaren oransal olarak kasten yaralama suçu uzlaştırmada en sık karşılaşılan suç tipi haline gelmiştir.

Konut dokunulmazlığının ihlali ve hırsızlık suçları da uygulamada sıklıkla karşılaştığımız suç tiplerinden biridir. Güveni kötüye kullanma suçu da uzlaşma bürolarında karşılaşılan suçlar arasında yer alır.

UZLAŞTIRMA KAPSAMINDAKİ SUÇLARDA CEZA İNDİRİMİ MÜMKÜN MÜ?

Uzlaştırma, suçun mağduru ve failini bir araya getirerek, suçun sonuçlarını karşılıklı anlaşma yoluyla gidermeyi amaçlayan bir süreçtir. Uzlaştırma sonucunda taraflar anlaşmaya varırsa kovuşturma aşamasına geçilmez. Savcılık, Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar verecektir. Fakat mağdur ve fail uzlaşamazlarsa, uzlaştırmaya tabi bir suç için elbette ki takdiri indirim yapılabilir.

Ceza indirimi, mahkemenin takdirine bağlıdır. Hâkim, failin uzlaştırma sürecindeki ve mahkemedeki hal ve tavırları, failin pişmanlığını, mağdurun zararının giderilmesini ve diğer ilgili faktörleri değerlendirerek ceza indirimine karar verebilir.

UZLAŞTIRMA KAPSAMINDAKİ SUÇLARDA MAĞDURUN HAKLARI

Uzlaştırma süreci esnasında mağdurun hakları her zaman korunmalıdır. Ayrıca mağdurun haklarından bahsetmemiz gerekirse;

• Bilgilendirilme hakkı
• Uzlaştırmaya katılma ve ifade verme hakkı
• Güvenlik hakkı
• Tazminat hakkı
• Şikâyetten vazgeçme hakkı
• Uzlaştırmadan çekilme hakkı gibi her zaman korunması ve mağdur tarafa sağlanması gereken hakları bulunmaktadır.

UZLAŞTIRMA KAPSAMINDA YER ALAN SUÇLAR İÇİN ZAMANAŞIMI

Uzlaştırma süreci, zamanaşımı süresini durdurur. Yani, uzlaştırma görüşmeleri başladığı andan itibaren, zamanaşımı işlemeye devam etmez. Uzlaştırma sürecinin tamamlanması veya başarısızlıkla sonuçlanması durumunda, zamanaşımı süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder.

Uzlaştırma kapsamındaki suçlar genellikle daha hafif nitelikteki suçlardır ve bu suçlar için öngörülen zamanaşımı süreleri de daha kısadır. Örneğin, basit yaralama, tehdit gibi suçlarda zamanaşımı süresi 8 yıldır.

UZLAŞTIRMA KAPSAMINA GİREN SUÇLAR

SIKÇA SORULAN SORULAR

Uzlaştırma Görüşmeleri Nerede Yapılır?

Uzlaştırma görüşmeleri adliye binalarında, uzlaştırma bürolarında veya çeşitli kurumlarda gerçekleştirilebilir.

Uzlaşmadan Vazgeçme Mümkün Müdür?

Uzlaştırma süreci başladıktan sonra taraflar uzlaşmadan vazgeçebilirler. Ancak bu vazgeçme beyanları açık ve net olmalıdır. Yazılı veya sözlü olarak gerçekleştirilebilir.

Hangi Suçlar Uzlaşmaya Tabidir?

CMK Md. 253’te belirtilen suçlar ve soruşturması ve kovuşturulması şikâyete tabi olan suçlar uzlaştırma kapsamındadır.

Hangi Cezalar Uzlaşmaya Girer?

Uzlaştırmaya tabi olan suçlar için uzlaştırma hükümleri uygulanabilir. Ayrıca suça sürüklenen çocuklar bakımından üst sınırı 3 yılı geçmeyen hapis veya adli para cezalarında ayıca uzlaştırma hükümleri uygulanır.

Uzlaştırma Kaç Gün Sürer?

Uzlaştırmacı uzlaştırma evraklarını teslim aldıktan sonra süreci en geç 30 gün içerisinde sonuçlandırmalıdır. Süreç haklı sebepler ile uzatıldığı takdirde ise uzlaştırma en fazla 70 gün sürebilir.

Kesinleşmiş Ceza Uzlaşma Olur Mu?

Kesinleşmiş ceza için uzlaşma mümkündür. Yargıtay’ın bu konuda geliştirdiği bir içtihat mevcuttur. Yargıtay’a göre infaz aşamasında dahi hüküm kesinleşmiş olsa bile uzlaştırma mümkündür.

Cinsel Suçlar Uzlaşmaya Tabi Mi?

Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar soruşturması ve kovuşturması şikâyete bağlı olsa bile uzlaşma hükümleri uygulanmaz.

Hırsızlık Suçu Uzlaştırmaya Tabi Mi?

Hırsızlık suçunun basit hali uzlaştırmaya tabi iken nitelikli hali için uzlaştırma hükümleri uygulanmaz.

Uzlaştırmaya Tabi Suçlar Nasıl Belirlenir?

Uzlaştırmaya tabi suçlar kanunilik ilkesi gereğince CMK Md. 253’e göre belirlenir.

Şikâyete Bağlı Suçlar Uzlaştırma Kapsamına Girer Mi?

Kural olarak soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlar uzlaştırma kapsamına girer.

Taksirli Suçlar Uzlaştırma Kapsamına Alınabilir Mi?

Taksirli suçların hepsi uzlaştırma kapsamında olmasa da bazı taksirli suçlar için uzlaştırma mümkündür. Örneğin; taksirle yaralama için uzlaştırma hükümleri uygulanabilmektedir.

Mala Zarar Verme Suçu Uzlaştırmaya Tabi Midir?

Mala zarar verme suçunun basit hali uzlaştırmaya tabi iken nitelikli hali için uzlaştırma hükümleri uygulanmaz.

Hakaret Suçu Uzlaştırma Kapsamında Mı?

Hakaret suçunda (TCK Md. 125/2) uzlaştırma hükümleri uygulanmaz. 14.11.2024 Yılına kadar hakaret suçu uzlaştırmaya tabi iken bu tarihte yürürlüğe giren düzenleme ile birlikte hakaret suçu uzlaştırma kapsamından çıkarılmıştır.

Basit Tehdit Suçunda Uzlaştırma Uygulanabilir Mi?

Tehdit suçunun basit hali (1. fıkra) için uzlaştırma hükümleri uygulanır.

Dolandırıcılık Suçu Uzlaştırma Kapsamında Mıdır?

Dolandırıcılık suçunun basit hali uzlaştırma kapsamındadır.

Yaralama Suçlarında Uzlaştırma Mümkün Müdür?

Kasten yaralamanın neticesi sebebiyle ağırlaşmış hali hariç olmak üzere uzlaştırma hükümlerine tabidir. Ayrıca taksirle yaralama için de uzlaştırma mümkündür.

Cinsel Taciz Suçu Uzlaştırma Kapsamına Alınabilir Mi?

Cinsel taciz suçu, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlardan olduğu için uzlaştırma kapsamında değildir.

Uzlaştırmaya Tabi Suçlarda Mağdurun Hakları Nelerdir?

Uzlaştırma sürecinde mağdurun; bilgilendirilme, güvenlik, hukuki yardım gibi çeşitli hakları bulunmaktadır. Mağdur haklarını yukarıda yazımızın ilgili başlığında daha detaylı olarak inceleyebilirsiniz.

Kamu Davasına Konu Olan Suçlarda Uzlaştırma Yapılabilir Mi?

Suçun niteliğine ve kanunda yer alan düzenlemeler doğrultusunda kamu davasına konu olan suçlar için uzlaştırma yapılabilir.

Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlarda Maddi Tazminat Talep Edebilir Mi?

Ayrıca tazminat hakkından feragat edilmediği sürece uzlaştırma sürecinden bağımsız tazminat hakkı mevcuttur.

Uzlaştırma Sürecinde Avukat Desteği Almak Şart Mıdır?

Uzlaştırma sürecinde avukat desteği almak yasal bir zorunluluk değildir. Ancak avukatınız, hukuki bilgi ve danışmanlık sağlayarak haklarınızın korunmasına, menfaatlerinizin savunulmasına ve sürecin daha iyi yönetilmesine yardımcı olabilir. Uzlaştırma sürecinde kendinizi daha güvende hissetmek ve doğru kararlar vermek için avukat desteği almayı düşünebilirsiniz.

Yeşim Kayran