MÜŞTEKİ NEDİR? MÜŞTEKİ SANIK NE DEMEK?

Müşteki, bir suçun mağduru olduğunu iddia eden ve suçtan zarar gören kişi veya kişiler anlamına gelir. Müşteki, şikayetçi olan taraf olarak da bilinir ve suçun yargı sürecine taşınması için şikayette bulunan kişidir. Müşteki sanık, aynı dava veya olayda hem mağdur (müşteki) hem de sanık konumunda olan kişiyi ifade eder.

Ceza yargılamasında re ‘sen soruşturma esastır ve ilgili kanun (lar)da takibi şikâyete bağlı olan suçlar özel olarak belirtilmiştir. Şikâyet hakkı, mağdur olan; suçtan zarar görmüş kişiye tanınmış olan bir hak olmakla beraber kişi bu hakkını kullanarak yani “şikayetçi” olarak hukuken müşteki sıfatını kazanır. Sanık ise suç şüphesiyle yargılanan kimsedir ve bu kavramlar iç içe girdiğinde müşteki sanık, suç şüphesiyle yargılanan kimse olmakla beraber aynı zamanda şikâyet hakkını da kullanan kimsedir.

MÜŞTEKİ NEDİR? TANIMI VE HUKUKİ ANLAMI

Müşteki, diğer bir deyişle “şikayetçi” suçun unsurlarından fiilin gerçekleşmesiyle suç teşkil eden fiilden dolayı zarar gören, suçun mağduru kimsedir. Ceza yargılaması hukukumuzda soruşturma ile kovuşturma olarak ayrılmaktadır. Takibi şikâyete bağlı fiilden zarar gören kimse yani suçun muhatabı belirli bir süre içerisinde şikâyet hakkını kullanmalıdır. Devamında “şikayetçi” olarak hukuken “müşteki” sıfatını alır. Takibi şikâyete bağlı suçta şikâyet hakkının kime ait olduğu önem taşımaktadır. Örnek üzerinden ilerlersek; X kişisinin size karşı hakaret ya da dolandırıcılık suçu işlediğini varsayalım  bu durumda fiilden zarar gören olarak X hakkında savcılığa/kolluğa şikâyette bulunmanız halinde “müşteki” sıfatını kazanırsınız.

MÜŞTEKİ VE MAĞDUR ARASINDAKİ FARKLAR

Mağdur, suç teşkil eden fiilden kaynaklı doğrudan veya dolaylı olarak zarar görendir. Mağdur aynı zamanda bu fiilden dolayı ekonomik bir kayıp yaşamış olabilir. Mağdur , Ceza hukuku bağlamında suçun “pasif” objesi olarak nitelendirilmektedir. Örneğin internet üzerinden kripto para dolandırıcılığı yaşadınız bu durumda suçun mağduru konumunda olursunuz.

Müşteki ise suç fiili hakkında şikâyette bulunan kişidir. Mağdur şikâyet hakkını kendisi, kanuni temsilcisi ya da avukatı aracılığıyla kullanılabilir ve kullanmasıyla “müşteki” sıfatı yüklenir. Yine örnek üzerinden gidecek olursak size karşı işlenen kripto para dolandırıcılığı suçunu savcılığa şikâyet ettiğinizde “müşteki” sıfatını kazanmış olursunuz. Müşteki ile mağdur arasındaki temel fark size karşı işlenen suça karşı şikâyet hakkını kullanıp kullanmamaktır. İşlenen suç ile mağdur olsanız da ceza yargılaması için şikayetçi olmak gerekir ve müşteki sıfatını kazanınca hak arama süreciniz başlar.

MÜŞTEKİ VE KATILAN ARASINDAKİ FARKLAR

Soruşturma aşamasında amaç kovuşturmaya hazırlıktır ve CMK 2/1-f ve CMK 175/1 hükümlerinden anlaşılacağı üzere iddianamenin kabulüyle kovuşturma aşaması başlamaktadır. Basit bir dille kovuşturma aşaması, davanın başladığı; duruşma aşamasıdır. Kovuşturma aşamasına geçildiğinde mahkeme amacına uygun olarak tarafların/tanığın beyan ve ifadelerini almaktadır. Bu aşamada suçtan şikayetçi olan, şikâyet hakkını kullanarak davaya katılma talebinde bulunarak; müşteki, “katılan” ya da bir diğer deyişle “müdahil” sıfatını alır. Müşteki ve katılan kavramları anlaşılacağı üzere ceza yargılamasının evrelerine, şikâyet hakkının kullanımı ve devamına göre farklılık göstermektedir.

MÜŞTEKİ OLMA ŞARTLARI

Öncelikle suç kanunen takibi şikâyete bağlı bir suç olmalıdır. Aksi takdirde zarar gören kişinin menfaatinden çok devlet menfaati zedelenmesi ağır basıyorsa re ‘sen takip edilen bir suç olarak tanımlanır ve bu kişi ihbar eden olur. Bu durumda da siz müşteki sıfatını değil “ihbarcı” sıfatını kazanırsınız bu ikisi birbirinden oldukça ayrı kavramlardır.

Suçun mağduru ya da zarar gören konumunda olmak gerekir. Aynı zamanda fiilden dolayı ekonomik kayba uğramış da olabilirsiniz.

Soruşturma aşamasında yazılı veya sözlü olarak ilgili mercilere başvurulmalıdır. Bu konuda kesin olarak herhangi bir şekil şartı yoktur, iki türlü de olabilmektedir. Örneğin savcılığa yazılı olarak şikâyet dilekçenizi sunup soruşturma evresi başlayabileceği gibi aynı zamanda kolluk kuvvetine yani Emniyet’e şikayetinizi sözlü olarak da bildirebilirsiniz iki durumda da müşteki sıfatını kazanırsınız.

Soruşturma ve kovuşturma evrelerinde şikayetçi olunabilir. Soruşturma aşamasında şikâyet dilekçesi ile kovuşturma aşamasında ise davaya katılarak müşteki, müdahil sıfatını almaktadır.

MÜŞTEKİ ŞİKÂYET SÜRESİ NE KADAR? (TCK M.73)

Suçlar bakımından şikâyete bağlı soruşturulan ve re ’sen soruşturulan suçlar olarak ayrım yapabiliriz. Ceza yargılamasında re ‘sen soruşturma esastır. Şikâyete bağlı suçlarda ise “şikâyet” ve şikâyetten devamı belirli aşamalarla ilerler. Şikâyet zarar görenin yani müştekinin kullandığı hakkıdır.

Şikâyet hakkının suçun işlendiği tarihten itibaren 6 AY içinde kullanılması gerekir. Buradaki önemli nokta, sürenin; suçun unsurlarından olan fail ile fiilin zarar gören tarafından öğrenilmesinden itibaren başlamasıdır. Bu konuda ilgili kanun maddesi TCK m.73’tür. Kanun hükmünde, takibi şikâyete bağlı bir suçta 6 AY içerisinde şikâyette bulunulmadığı takdirde ceza yargılamasına kesinlikle başlanmayacağı; 6 aylık sürenin fail ile fiilin zarar gören tarafından öğrenilmesinden itibaren başladığı ve birden fazla müşteki olması durumunda birinin zamanaşımına uğramasının diğeri için hak kaybına yol açmayacağı açıkça belirtilmiştir.

MÜŞTEKİNİN HUKUKİ HAKLARI

Ceza yargılamasını soruşturma ve kovuşturma olarak ikiye evreye ayrıldığından bahsetmiştik. İlk olarak “SORUŞTURMA AŞAMASINDA” müştekinin sahip olduğu hukuki hakları, CMK m.234/1-a hükmünde;

olarak belirtilmiştir.

“KOVUŞTURMA AŞAMASINDA” sahip olduğu haklar CMK m.234/1-b hükmünde;

olarak belirtilmiştir.

MÜŞTEKİ SANIK NEDİR?

Müşteki sanık kavramı basit bir dille kişinin suçtan zarar gören sıfatına sahip olduğu gibi aynı zamanda kişi hakkında suç duyurusunda bulunulması halinde öncelikle soruşturma evresinde kendisi müşteki şüpheli olacak ve ardından kovuşturma evresine geçildiği anda müşteki sanık sıfatı yüklenecektir. Bu durumu kısaca örneklemek gerekirse X kişinin Y kişine karşı tehdit suçunda bulunduğu takdirde Y kişisi şikâyette bulunduğu takdirde müşteki olur ancak Y kişisi de aynı zamanda hakaret etmiş ise bu durumda X’in şikâyetiyle Y kişisine hem   müşteki sanık sıfatı yüklenecektir.

İki kişi arasında çıkan bir kavgada, her iki taraf da hem zarar görmüş hem de zarar vermiş olabilir. Bu durumda, her iki taraf da hem müşteki (şikayetçi) hem de sanık olarak yargılanır.

MÜŞTEKİNİN ŞİKAYETİNİ GERİ ALMASI

Şikâyet hakkına sahip olduğu gibi şikâyetten vazgeçme, geri alma hakkına sahiptir. Şikâyet hakkının kullanımı ile başlayan ceza yargısı sürecini kişi şikayetini geri alarak sonlandırabilir. Ceza yargılamasının iki evresinde de şikayetini geri alabilir.

Soruşturma aşamasında şikâyetin geri alınması halinde süreç burada sonlanacaktır.

Kovuşturma yani davanın görülmesi/ duruşmaların başladığı aşamada TCK m.73/4 hükmünce: “Kovuşturma yapılabilmesi şikâyete bağlı suçlarda kanunda aksi yazılı olmadıkça suçtan zarar gören kişinin vazgeçmesi davayı düşürür ve hükmün kesinleşmesinden sonraki vazgeçme cezanın infazına engel olmaz”. Yani yargı süreci son bularak dava düşecektir. Hükmün kesinleşmesi ile bundan sonra yapılacak şikâyeti geri almanın hukuki bir sonucu yoktur.

müşteki nedir? müşteki sanık nedir?

MÜŞTEKİ VEKİLİ AVUKATLIK ÜCRETLERİ

Şikâyet hakkını kullanan müşteki aynı zamanda ceza davasında kendisini vekili yani buna avukatı da diyebiliriz; onun takip etmesi ve kendisi temsil etmesinde kararlaştırabilir. Böylece zarar gören ve şikâyet hakkını kullanan kimsenin avukatı “müşteki vekili” sıfatını alır. 2024 ceza davası avukatı ücretleri yazımızda belirtilmiştir. Bu konuyu inceleyerek ceza davasında müşteki avukatına ödenecek ücretler konusunda detaylı bilgi sahibi olabilirsiniz.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Müşteki Kime Denir?

Sözlükte “şikâyette bulunan” “şikayetçi” “sızlanan” olarak tanımlanan kimse iken hukuken müşteki, suçu oluşturan unsur olan fiil tehdidi altında kalan yahut zarar gören ve devamında ilgili Cumhuriyet Savcılığı/kolluk kuvvetine belirli süre içinde şikâyette bulunan kişiye denir.

Kimler Müşteki Olabilir?

Müşteki, suçtan zarar gören; suçun mağduru şikâyet hakkını kullanan kimsedir. Şikâyet hakkı gerçek kişiler tarafından kullanabileceği gibi aynı zamanda tüzel kişiler yani bir vakıf ya da şirketler de yetkili organları vasıtasıyla hakkını kullanabilir.

Müşteki Hangi Aşamada Olur?

Yargılamanın iki aşaması olduğunu belirtmiştik. Soruşturma aşamasında da kovuşturma aşamasında da müşteki olunabilir. Kovuşturma aşamasında müşteki davaya katılma talebini sunduğu takdirde davada katılan (müdahil) olarak taraf olacaktır.

Müşteki ve Mağdur Arasındaki Fark Nedir?

Mağdur, suçtan zarar gören; suç teşkil eden fiilden etkilenen, menfaati zarar gören kişidir. Müşteki ise mağdurun ilgili makama yani kolluk kuvveti ya da savcılıkta şikâyet hakkını kullanmasıyla, soruşturma ya da kovuşturma aşamasında duyurulmasıyla olunur. Müşteki ve mağdur arasındaki ayrıt edici nokta “şikâyet etme” unsurunun gerçekleşip gerçekleşmemesidir.

Müşteki Hapse Girer Mi?

Müşteki, suçtan zarar gören ve takibi şikâyete bağlı suçu ilgili mercilere bildirerek başvuruda bulunan kişi olduğundan bu durumda hapse girmez, ceza almaz. Ancak müşteki aynı zamanda sanık sıfatına sahip yani müşteki sanık sıfatındaysa aynı zamanda bir suçun faili konumunda olacağından hakkında cezaya hükmedilebilir ve hapse girebilir.

Müşteki Avukat Tutmalı Mı?

Kanunen müştekiye tanınan haklardan biri de hukuki anlamda profesyonel yardım alabilmeleridir. Müşteki vekili yani avukatı ceza yargılamasının her aşamasında müştekisinin uğradığı suça karşılık sanığın en ağır cezayı alması için davada yerini alacaktır. Aynı zamanda müştekiye CMK m.234/1-a hükmünce vekilleri yani avukatı bulunmaması halinde “cinsel saldırı suçu ile alt sınırı beş̧ yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme “hakkı da tanınmıştır.

Müşteki Mahkemeye Katılmak Zorunda Mı?

Mahkemeye katılınması ve beyanda bulunulması gerekmektedir, müştekiye dilekçesinde yer verdiği adresine mahkeme tarafından tebligat gönderilir. Davanın aydınlatılması tarafından mecburilik olması durumunda müştekiye duruşmaya katılması için davetiye gönderilir ve icap etmemesi durumunda kolluk tarafından zorla getirilir.

Müşteki İlk Duruşmaya Gelmezse Ne Olur?

CMK m.188 hükümce duruşmada hazır bulunacak kimseler: “hükme katılacak hâkimler ve Cumhuriyet savcısı ile zabıt kâtibinin ve Kanunun zorunlu müdafiliği kabul ettiği hâllerde müdafidir”. O zaman müşteki ilk duruşmada hazır bulunması zorunlu taraflardan biri değildir, yokluğu bozma sebebi olmaz.

Müşteki Sicile İşler Mi?

Sicile işleyen kayıtlar; kişi hakkındaki güvenlik tedbiri ve ceza içeren bilgilerdir, aynı zamanda kesinleşmesi gerekir. Müşteki, suç teşkil eden fiilden zarar gören kişidir ve aynı zamanda suçun mağduru konumundadır. Müşteki olmak sicile işlemez ancak MÜŞTEKİ SANIK olunması durumunda aynı zamanda kişi suçun faili konumunda da yer alacağından sanık sıfatıyla yargılama aşamasında kesinleşmiş bir hüküm ve sonucunda alınan ceza ya da güvenlik tedbiri sicile işleyebilir, Adli Sicil Kaydı konulu yazımızdan adli sicil kaydının ne olduğu ve nelerin sicile işlenip işlenmeyeceği hakkında detaylı bilgiye erişebilirsiniz.

Müşteki Sanığa Soru Sorabilir Mi?

Müşteki vekilsiz yahut vekili aracılığıyla duruşmaya katılabilir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda duruşma sırasında taraflara soru yöneltme hakkı tanınmıştır. CMK m.201/1 hükmüne göre müşteki vekili usulüne uygun olarak sanığa doğrudan soru yöneltebilir. Aynı zamanda müştekinin de mahkeme başkanı yahut hâkim aracılığı ile sanığa soru sorma hakkı vardır.

Müşteki Mahkemede Nasıl Davranmalı?

Müşteki öncelikle beyanlarını yargılama sürecine bizzat katılarak bildirmelidir çünkü hukukun temel amacı davanın aydınlatılmasına müşteki de yardımcı olmalıdır.

Müşteki Davayı Kaybederse Ne Olur?

Harçlar, avukatlık ücretleri vb. muhakeme giderlerinin yükletilmesi hükmün açıklanmasıyla ne kadarının ödeneceği açıklanır. Ceza yargılamasının soruşturma ve kovuşturma evrelerinde yapılan keşif, araştırma giderleri tamamıyla ya da bir kısmı Hazine’den ödenmesine karar verilir.

Müşteki Duruşmada Nerede Durur?

Ceza yargılamalarında müştekinin duruşma düzeninde yeri hâkimin sağ tarafı olacaktır.

Erol Efe BAYEZİT