İSTİHKAK DAVASI

İstihkak davası nedir sorusunun cevabı Türk Medeni Kanunu’nda detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Türk Hukuk Sistemi’nde mülkiyet hakkı, kişilerin en temel haklarından biridir. Bu hakkın ihlal edilmesi durumunda, hak sahibinin başvurabileceği en önemli hukuki araçlardan biri istihkak davasıdır. İstihkak davası, bir malın mülkiyetinin kimde olduğu konusunda ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümünde kullanılan bir hukuki yoldur. Bu dava türü, özellikle miras hukuku, borçlar hukuku ve taşınmaz hukuku alanlarında sıklıkla karşımıza çıkar. İstihkak davası, sadece malın geri verilmesini değil, aynı zamanda davalının haksız fiilinden doğan zararın tazminini de kapsayabilir.

Bu yazımızda, istihkak davasının ne olduğundan başlayarak dava şartları, dava süreci, deliller, ispat yükü, mahkeme kararları gibi konulara detaylı bir şekilde yer verilmiştir.

İSTİHKAK DAVASI NEDİR?

İstihkak davası, malikin mülkiyet hakkına dayanarak, malını haksız olarak elinde bulunduran kişiden geri alma talebidir. Bu dava, malikin eşya üzerindeki zilyetliğini geri almasını amaçlar. İstihkak davası, mülkiyet hakkının olumsuz yönünü oluşturur ve malike, başkalarının mülkiyet hakkına yönelik haksız saldırılarını engelleme yetkisi verir.

İstihkak davası, ayni bir eda davasıdır. Bir başka deyişle eşyaya bağlı bir davadır. Bu, mahkemenin, malikin mülkiyet hakkını tespit etmesinin yanı sıra, eşyanın geri verilmesine de karar vereceği anlamına gelir. İstihkak talebi, mülkiyet hakkından ayrı olarak devredilemez. Dolayısıyla istihkak talebi, mülkiyet hakkına bağlıdır. İstihkak davası zamanaşımına uğramaz. Ancak, davalının zamanaşımı yoluyla mülkiyeti kazanması mümkündür. Malik, istihkak davası ile birlikte veya ondan bağımsız olarak, eşyanın haksız alıkonulmasından doğan zararının tazminini de talep edebilir. İstihkak davasında ispat yükü davacıya aittir. Davacı, mülkiyet hakkını ve zilyetliğin haksızlığını ispat etmekle yükümlüdür.

İSTİHKAK DAVASININ TÜRLERİ NELERDİR?

İstihkak davasının türleri ikiye ayrılmaktadır:

• Taşınır Mal İstihkak Davası: Taşınır malların mülkiyetine dayalı olarak açılan istihkak davasıdır. Taşınır davalarında, malik eşyanın iadesini talep eder. Dolayısıyla taşınır malın zilyetliğini haksız olarak elinde bulunduran kişiye karşı açılabilir.

Taşınır davaları da açılabilmekle birlikte, istihkak davası ayni hakka, yani mülkiyet hakkına dayanmasıyla taşınır davasından ayrılır. Taşınır davasında ise malik olmayan zilyetler de dava açabilir. Ayrıca taşınır davasında zamanaşımı süresi varken, istihkak davasında zamanaşımı bulunmamaktadır.

• Taşınmaz Mal İstihkak Davası: Taşınmaz malların mülkiyetine dayalı olarak açılan istihkak davasıdır.

İSTİHKAK DAVASI KİMLER TARAFINDAN AÇILABİLİR?

Malik: İstihkak davasını açabilecek kişi, eşya üzerinde mülkiyet hakkına sahip olan maliktir. Malik, eşyanın zilyetliğini kaybetmiş veya dolaylı zilyet konumunda olabilir.

Paylı Mülkiyette Paydaşlar: Paylı mülkiyette her bir paydaş, kendi payı için diğer paydaşlara veya üçüncü kişilere karşı istihkak davası açabilir. Paydaşlar, diğer paydaşlar lehine ortak zilyetliğin sağlanması için de dava açabilirler.

Elbirliği Mülkiyetinde Ortaklar: Elbirliği mülkiyetinde ortaklardan her biri, eşya üzerindeki dolaysız zilyetliğine engel olan diğer ortaklara karşı dava açabilir. Üçüncü kişilere karşı açılacak davalarda ise, tüm ortakların davayı takip etmesi gerekir.

Sınırlı ayni hak sahipleri de (intifa hakkı sahibi, rehinli alacaklı gibi) istihkak davası açabilirler

İSTİHKAK DAVASI ŞARTLARI NELERDİR?

• Malikin Mülkiyet Hakkına Sahip Olması: Davayı açan kişinin, dava konusu eşya üzerinde mülkiyet hakkına sahip olması ve bunu ispat etmesi gerekir.
• Üçüncü Kişinin Haksız Zilyet Olması: Dava, eşyayı haksız olarak elinde bulunduran dolaysız zilyede karşı açılmalıdır. Zilyetliğin, bir hakka (ayni veya nisbi) dayanmaması gerekir. Davalının zilyetliğinin kusurlu olması aranmaz. Örneğin, kira sözleşmesi ile malı elinde bulunduran kişiye karşı istihkak davası açılamaz.
• Malikin Dolaylı Zilyet Olması: Davacı malikin, eşya üzerinde doğrudan zilyet olmaması, yani dolaylı zilyet konumunda olması gerekir. İstihkak davasında malikin zilyetliğini kaybetmesi aranmaz.
• Eşyanın Bireyselleştirilmiş Olması: İstihkak davasının konusu olan eşyanın ferdiyle belirlenmiş veya cinsine göre ayrılmış olması, yani bireyselleştirilmiş olması gerekir.

Haciz nedeniyle açılan istihkak davalarında, üstün bir hakka dayanılması yeterlidir.

İSTİHKAK DAVASINDA İSPAT YÜKÜ KİME AİTTİR?

İstihkak davasında genellikle ispat yükü davacı üzerindedir. Davacı, dava konusu mal üzerindeki mülkiyet hakkını geçerli bir şekilde kazandığını ispat etmekle yükümlüdür. Bu ispat yükü, davacının mülkiyetini kanıtlamasını ve davalının zilyetliğinin haksız olduğunu göstermesini içerir. Davacı, mülkiyet hakkını kanıtlamak ve davalının malı haksız olarak elinde bulundurduğunu ispatlamak zorundadır. Davacı, mülkiyet hakkına dayanarak malın gerçek sahibi olduğunu ve davalının zilyetliğinin haksız olduğunu ortaya koymakla yükümlüdür. Davalının zilyetliğinin haksız olduğunu da ispatlamalıdır.

Davacının mülkiyet hakkını ispat etmesinde, Türk Medeni Kanunu‘nda (TMK) yer alan mülkiyet karinelerinden yararlanabileceği belirtilmektedir. Taşınırlar için TMK m.985, taşınmazlar için TMK m.922 hükümleri bu karineleri düzenler. Taşınır mallarda davacının, davalının zilyetliğinin sağladığı hak karinesini çürütmesi, yani zilyet olmasına rağmen malik olmadığını ispat etmesi gerekmektedir. Paylı mülkiyete dayalı davalarda, davacının kendi payının varlığını ve miktarını ispat etmesi gerekir.

Davalının, davacının malik olmadığını veya malı zilyetliğinde bulundurmaya hakkı olduğunu ispat etmesi durumunda dava reddedilir. Davalı, zilyetliğinin haklı bir sebebe dayandığını (örneğin, ayni veya kişisel bir hak) ispat ederek davayı engelleyebilir.

İSTİHKAK DAVASI NASIL AÇILIR?

İstihkak davası, mülkiyet hakkına sahip olan malik tarafından, malını haksız olarak elinde bulunduran kişiye karşı açılır. Dava dilekçesi hazırlanır ve dava dilekçesinde, davacının kimlik bilgileri, davalının kimlik bilgileri, davanın konusu, deliller, hukuki sebepler ve talep sonucu belirtilmelidir. Davacı, mülkiyet hakkını ve davalının haksız zilyetliğini mahkemeye sunmalıdır. İstihkak davasında görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise taşınmazlarda taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi, taşınırlarda ise davalının yerleşim yeri mahkemesidir. Haciz sebebiyle açılan davalarda ise görevli mahkeme icra mahkemesidir ve yetkili mahkeme icra takibinin yapıldığı yer veya davalının yerleşim yeri mahkemesidir.

İstihkak davası, ayni bir eda davası niteliğindedir. Bu nedenle, mahkemeden hem mülkiyetin tespiti hem de malın iadesi talep edilmelidir. Uygulamada, özellikle taşınmazlarda, tapu sicilinin düzeltilmesi davası ile istihkak davası aynı dilekçede talep edilebilir.
Dava harçları yatırılır ve dava dosyası mahkemeye teslim edilir. Mahkeme, dava dilekçesini değerlendirir ve eksiklikler varsa tamamlattırır. Dava süreci başlar, deliller toplanır ve duruşmalar yapılır.

Haciz nedeniyle istihkak davası açılması durumunda, icra dairesinin istihkak iddiasını alacaklıya bildirmesi ve alacaklının itiraz etmesi üzerine, dosya icra mahkemesine gönderilir. Üçüncü kişi, icra mahkemesinin kararının tebliğinden itibaren 7 gün içinde dava açmalıdır.

İSTİHKAK DAVASINDA SÜRELER VE ZAMANAŞIMI

İstihkak davası, ayni bir hakka dayandığı için kural olarak zamanaşımına tabi değildir. Bu, malikin mülkiyet hakkı devam ettiği sürece, herhangi bir süre kısıtlaması olmadan dava açabileceği anlamına gelir. Ancak, davalının zamanaşımı yoluyla mülkiyet kazanması mümkündür. Bu durumda, malikin istihkak davası açma hakkı ortadan kalkar.

• Taşınır davalarında, TMK m.989’da belirtilen beş yıllık hak düşürücü sürenin dolmasıyla zilyedin mülkiyeti kazanabileceği, bu durumda malikin istihkak davası açamayacağı yönünde bir görüş bulunmaktadır. Ancak, baskın görüşe göre, beş yıllık sürenin geçmesiyle doğrudan mülkiyet kazanılmayacağı, diğer hukuki olguların da tamamlanması gerektiği, dolayısıyla istihkak davasının açılabileceği kabul edilmektedir.
• Taşınmazlarda kadastro tutanağının kesinleşmesinden itibaren on yıl geçmesi durumunda, önceki kayıtlara dayanılarak hak iddia edilemez. Bu on yıllık süre hak düşürücü niteliktedir.

Miras Sebebiyle İstihkak Davasında Süreler:

İyi niyetli davalılara karşı, davacının kendisinin mirasçı olduğunu ve iyi niyetli davalının terekeyi veya tereke malını elinde bulundurduğunu öğrendiği tarihten itibaren bir yıl içinde ve her halükârda miras bırakanın ölümünün veya vasiyetnamenin açılmasının üzerinden on yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

Kötü niyetli davalılara karşı ise, yukarıda belirtilen on yıllık zamanaşımı süresi yirmi yıl olarak uygulanır.

Haciz Sebebiyle İstihkak Davasında Süreler:

Malın borçlu ve üçüncü kişi tarafından aynı anda bulundurulması durumunda, icra mahkemesinin takibin durması veya devamı yönündeki kararının tebliğinden itibaren yedi gün içinde istihkak davası açılmalıdır.

Malın yalnızca üçüncü kişinin elinde bulunması halinde, haciz esnasında istihkak iddiasında bulunulduğunda, icra müdürlüğü alacaklıya üçüncü kişiye karşı dava açması için doğrudan yedi günlük bir süre verir.

İSTİHKAK DAVASI GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

İstihkak davalarında genel görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Taşınmazlarla ilgili istihkak davalarında, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir. Taşınır mallarla ilgili istihkak davalarında, genel yetki kuralları uygulanır ve davalının son yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.

Miras sebebiyle açılan davalarda da görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir, yetkili mahkeme ise miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir.

Haciz nedeniyle açılan istihkak davalarında görevli mahkeme icra mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise, icra takibinin yapıldığı yer veya davalının yerleşim yeri mahkemesidir.

İSTİHKAK DAVASINDA DELİLLERİN ÖNEMİ

Davacının, mülkiyet hakkını ispat etmesi için her türlü delil sunması mümkündür. Bu deliller şunlardır:

• Tapu kayıtları: Taşınmazlar için en önemli delildir. Tapu kayıtları, malikin kim olduğunu ve mülkiyetin kime ait olduğunu gösterir.
• Satış sözleşmeleri ve faturalar: Taşınır mallar için mülkiyetin devrini gösteren belgelerdir.
• Tanık beyanları: Mülkiyetin nasıl kazanıldığına dair tanık ifadeleri önemlidir.
• Bilirkişi incelemesi: Özellikle taşınmazlarda, malın sınırları ve durumuhakkında bilirkişi raporu alınabilir.
• Zilyetlik belgeleri: Eşyanın daha önce kim tarafından zilyet edildiğini gösteren belgeler de delil olarak kullanılabilir.

Davalı da, zilyetliğinin haklı sebebe dayandığını gösteren delilleri sunabilir.

İSTİHKAK DAVASINDA MAHKEME KARARLARI VE SONUÇLARI

Mahkeme, davacının mülkiyet hakkını tespit ettikten sonra, davalının malı iade etmesine karar verir. Mahkeme kararı, eda kararı niteliğindedir. Mahkeme kararı ile, taşınırların teslimi ve taşınmazların tahliyesi yoluyla haksız zilyedin malı geri vermesi sağlanır.  Bu, davalının malı iade etme yükümlülüğünü içerir. Haksız zilyet, mahkeme kararına rağmen eşyayı geri vermekten kaçınırsa, kararın icrası için icra yoluna başvurulur. Taşınırlarda teslim, taşınmazlarda ise tahliye yoluyla hükmün yerine getirilmesi sağlanır.

İstihkak davası sonucunda davalı, TMK m.993-995 hükümleri uyarınca haksız zilyedin sorumluluğuna tabi olabilir. Bu durumda, malı iade etmekle birlikte, malın haksız alıkonulmasından doğan zararları da tazmin etmek zorunda kalabilir.

İyi niyetli zilyet, malı geri vermek zorunda olduğu kişiye karşı tazminat ödeme yükümlülüğü yoktur. Ancak, yaptığı zorunlu ve yararlı giderler için tazminat talep edebilir. Kötü niyetli zilyet, geri vermekle yükümlü olduğu eşyayı haksız alıkoymuş olması nedeniyle hak sahibine verdiği zararlar ve elde ettiği veya elde etmeyi ihmal ettiği ürünler için tazminat ödemek zorundadır.

İSTİHKAK DAVASI NEDİR NASIL AÇILIR

SIKÇA SORULAN SORULAR

İstihkak Davası Kime Karşı Açılır?

İstihkak davası, malik tarafından, malı haksız olarak elinde bulunduran kişiye karşı açılır. Bu kişi, malın zilyetliğini herhangi bir hakka dayanmaksızın elinde bulunduruyor olmalıdır Zilyet yardımcısına karşı bu dava açılamaz.

Hacizde İstihkak Davası Nerede Açılır?

Hacizdeki istihkak davaları, icra takibinin yapıldığı yerdeki icra mahkemesinde açılır.

İstihkak İddiasından Sonra Ne Olur?

Haciz esnasında istihkak iddiasında bulunulursa, icra dairesi bu iddiayı alacaklıya bildirir. Alacaklı 3 gün içinde itiraz edebilir. İtiraz edilirse dosya icra mahkemesine gönderilir ve mahkeme icranın devamına veya durdurulmasına karar verir. İcra mahkemesi kararından sonra, üçüncü kişi 7 gün içinde istihkak davası açabilir. Eğer mal üçüncü kişinin elindeyse, alacaklıya dava açması için 7 günlük bir süre verilir.

İstihkak iddiasında bulunulduktan sonra, icra takibi durur ve icra mahkemesi tarafından bir inceleme yapılır. İcra mahkemesi, istihkak iddiasının geçerli olup olmadığını değerlendirir. İstihkak iddiası kabul edilirse, haciz kaldırılır ve mal, malikine iade edilir. İddia reddedilirse, haciz işlemleri devam eder.

İstihkak Davası Kararı Kesin Mi?

İstihkak davası kararları verildiği anda kesinleşmez. Bu kararlara karşı istinaf ve istinaf mahkemesinin kararına karşı temyiz yoluna başvurulabilir (istinaf ve temyiz sınırlarının geçilmesi kaydıyla). Bu durum hem haciz sebebiyle açılan istihkak davaları hem de miras sebebiyle açılan istihkak davaları için geçerlidir. Yani, istihkak davasında verilen karar henüz kesinleşmemiş bir karardır ve bir üst mahkemeye başvurulabilir.

İstihkak Davasında İspat Yükü Kime Aittir?

İstihkak davasında ispat yükü davacıya aittir. Davacı, mülkiyet hakkını ve davalının zilyetliğinin haksız olduğunu ispat etmelidir. Davacı, mülkiyetini ispat ederken TMK’daki mülkiyet karinelerinden yararlanabilir. Davalının, davacının malik olmadığını veya malı zilyetliğinde bulundurmaya hakkı olduğunu ispat etmesi durumunda dava reddedilir.

İstihkak Davası Açılması Haczi Durdurur Mu?

İstihkak davası açılması, tek başına haczi durdurmaz. Haczin durması için mahkemeden ayrıca bir yürütmeyi durdurma kararı alınması gerekir.

İstihkak davası açılması, haczi veya icra takibini direkt olarak durdurmaz. Ancak davanın sonuçlanması ve kesinleşmesi sonrasında haczin kaldırılması ya da takibin durdurulması gibi sonuçlar ortaya çıkabilir.

Malın üçüncü kişinin elinde olması durumunda, istihkak iddiasında bulunulması ile takip kendiliğinden durur. Ancak, malın borçlunun veya borçlu ile birlikte üçüncü kişinin elinde olması durumunda icra mahkemesinin kararına göre haciz durdurulabilir veya devam edebilir.

Haciz sırasında istihkak iddiası gündeme geldiğinde, icra müdürü bu durumu alacaklı ve borçluya bildirir. İtiraz durumunda, dosya icra mahkemesine gönderilir ve mahkeme takibin devamına veya ertelenmesine karar verir. İstihkak davası açılması durumunda, mahkemece davanın kabulü halinde haczedilen mal hacizden kurtulur. Eğer mahkeme istihkak davasını reddederse, haciz işlemleri devam eder.

İstihkak Davasında Dava Değeri Neye Göre Belirlenir?

İstihkak davasında dava değeri, dava konusu malın değeri üzerinden belirlenir. Dava değerinin belirlenmesinde, malın piyasa değeri, bilirkişi raporu veya emsal değerler dikkate alınabilir.

İstihkak Davasında Tanık Dinlenir Mi?

İstihkak davasında tanık dinlenebilir. Tanıklar, mülkiyetin nasıl kazanıldığı, malın zilyetliği ve diğer ilgili konularda mahkemeye bilgi verebilirler. Tanık beyanları, davacının mülkiyet hakkını ispat etmesine yardımcı olabilir.

Kimler İstihkak İddiasında Bulunabilir?

Malın gerçek sahibi, sınırlı ayni hak sahipleri (intifa hakkı, rehin hakkı gibi) veya mirasçılar istihkak iddiasında bulunabilir. Paylı mülkiyette paydaşlar, kendi payları için dava açabilir. Elbirliği mülkiyetinde ortaklar, diğer ortaklara karşı dava açabilirler. Haciz durumunda, borçlu veya üçüncü bir kişi de üstün bir hak iddia ederek istihkak iddiasında bulunabilir.

Mirasta İstihkak Davası Ne Zaman Açılır?

Miras sebebiyle istihkak davası, mirasçıların, terekedeki malların haksız zilyetliğini elinde bulunduran üçüncü kişilere karşı açtıkları bir davadır. Miras sebebiyle istihkak davası, mirasçıların miras paylarını talep etmesi durumunda açılır. Bu davalar, TMK m.687-639 hükümleri çerçevesinde düzenlenir.

İyi niyetli davalılara karşı mirasçı olduğunu ve iyi niyetli davalının terekeyi veya tereke malını elinde bulundurduğunu öğrendiği tarihten itibaren bir yıl içinde ve her halükarda miras bırakanın ölümünün veya vasiyetnamenin açılmasının üzerinden on yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Kötü niyetli davalılara karşı ise, yukarıda belirtilen on yıllık zamanaşımı süresi yirmi yıl olarak uygulanır.

İstihkak Davası Ne Kadar Sürede Sonuçlanır?

İstihkak davasının sonuçlanma süresi, davanın karmaşıklığına, delillerin toplanmasına ve mahkemenin iş yüküne göre değişir. Kesin bir süre vermek mümkün olmamakla birlikte, davaların genellikle birkaç ay ile birkaç yıl arasında sürebileceği söylenebilir.

İstihkak Davası İçin Zamanaşımı Süresi Nedir?

İstihkak davası, mülkiyet hakkına dayandığı için zamanaşımına tabi değildir. Ancak, davalının zamanaşımı yoluyla mülkiyet kazanması mümkündür.

Taşınır davalarında, TMK m.989’da belirtilen beş yıllık hak düşürücü sürenin dolmasıyla zilyedin mülkiyeti kazanabileceği, bu durumda malik istihkak davası açamayacaktır. Taşınmazlarda kadastro tutanağının kesinleşmesinden itibaren on yıl geçmesi durumunda, önceki kayıtlara dayanılarak hak iddia edilemez. Bu on yıllık süre hak düşürücü niteliktedir.

Miras sebebiyle açılan istihkak davalarında, iyi niyetli davalılara karşı 1 yıl ve her halükarda miras bırakanın ölümünden itibaren 10 yıl, kötü niyetli davalılara karşı ise 20 yıl zamanaşımı süresi vardır.

Haciz sebebiyle istihkak davasında malın borçlu ve üçüncü kişi tarafından aynı anda bulundurulması durumunda, icra mahkemesinin takibin durması veya devamı yönündeki kararının tebliğinden itibaren yedi gün içinde istihkak davası açılmalıdır. Malın yalnızca üçüncü kişinin elinde bulunması halinde, haciz esnasında istihkak iddiasında bulunulduğunda, icra müdürlüğü alacaklıya üçüncü kişiye karşı dava açması için doğrudan yedi günlük bir süre verir.

İstihkak Davasının Malın Satışını Durdurma Etkisi Var Mıdır?

İstihkak davası açılması, tek başına malın satışını durdurmaz. Satışın durması için mahkemeden ayrıca bir tedbir kararı alınması gerekir. Yargıtay kararlarına göre, istihkak davası devam ederken satış yapılamaz. Ancak, takibin ertelenmesine yönelik bir karar verilmemesi durumunda, alacaklı hacizli malın satışını isteyebilir.

Eğer istihkak davası devam ederken haczedilen mal satılırsa, dava satış bedeli üzerinden devam eder. İcra hakimi, satış bedelinin yargılama sonuna kadar alacaklıya ödenmemesi, teminat karşılığı ödenmesi veya teminatsız olarak ödenmesi konusunda karar verebilir. Bu durum, malın satılmasının istihkak davasının sonuçlandırılmasına engel olmadığını gösterir.

İcra ve İflas Kanunu‘nun 97. maddesi gereğince, istihkak davası sonuçlanmadan malın paraya çevrilmesi durumunda, mahkeme bu bedelin akıbeti hakkında karar vermek zorundadır. Mercii hakimi, paranın ödenip ödenmediğine bakmaksızın davayı sonuçlandırmalıdır.

Dilay ERGENÇ