İdare Hukuku

İdare hukuku, devletin kamu hizmetlerini yerine getirme sorumluluğunda bireylerin hak ve özgürlüklerini korumayı amaçlayan bir hukuk dalıdır. Kamu gücünün, idare tarafından hukuk sınırları içinde kullanılmasını temel alan bu hukuk dalı, birey-devlet ilişkilerinde adaletin ve dengenin sağlanmasını hedeflemektedir. Hukuk devleti ilkesinin en güçlü dayanaklarından biri olan idare hukuku, toplumsal düzeni ve kamu yararını gözetirken bireylerin temel haklarına saygıyı esas almaktadır.

İDARE HUKUKU NEDİR? TANIMI VE KAPSAMI

İdare hukuku, kamu hukukunun bir dalı olarak idarenin teşkilatını, faaliyetlerini, personelini ve denetimini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu hukuk dalı, idarenin yetkilerini belirleyerek bireylerin hak ve özgürlüklerini korumayı, aynı zamanda kamu yararını sağlamayı hedeflemektedir. İdare hukuku, kamu gücü ve kamu yararını esas almakta; bu doğrultuda idarenin üstün, tek taraflı ve hukuka uygunluk karinesine sahip işlemlerini kontrol altında tutmaktadır. İdarenin işlemleri ve eylemleri, bireylerin yaşamını doğrudan etkileyen hukuki sonuçlar doğurmaktadır. Bu nedenle idarenin işlem ve eylemlerinin hukuka uygunluğunun sağlanması temel bir gerekliliktir. İdare hukuku, anayasa hukukunun devamı niteliğinde olup anayasanın öngördüğü ilke ve kuralları somutlaştırarak devletin organizasyonunun dinamik bir görünüm kazanmasını sağlamaktadır. Bununla birlikte, idare hukuku yalnızca yerel düzeyde değil, aynı zamanda küresel boyutta da önem kazanan bir disiplindir. Regülasyon, kamu hizmetleri ve bireylerin idareye karşı korunması gibi geniş bir yelpazede etkili olan idare hukuku, birey-devlet ilişkilerinde adaletin ve hukukun üstünlüğünün sağlanması amacıyla sürekli olarak gelişim göstermektedir. Bu kapsamda idare hukuku, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde devletin meşruiyetini ve hukuka uygunluğunu temin eden temel bir hukuk alanıdır.

İDARE HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ NELERDİR?

İdare hukuku, devletin ve kamu tüzel kişiliklerinin faaliyetlerini düzenleyen ve kamu yararını esas alarak bireylerin hak ve özgürlüklerini koruyan bir hukuk dalıdır. Bu bağlamda, idarenin işlem ve eylemlerini yerine getirirken bağlı kalması gereken bazı temel ilkeler bulunmaktadır. 

Hukuk Devleti İlkesi: İdare, işlem ve eylemlerini yerine getirirken hukuka uygun hareket etmek zorundadır. Hukuk devleti ilkesi, sadece kanunlara uymayı değil, aynı zamanda anayasal ilkelere ve evrensel hukuk değerlerine de bağlı kalmayı gerektirmektedir. Bu ilke kapsamında idarenin her türlü işlem ve eylemi hukuka uygunluk denetimine tabidir. Hukukun üstünlüğü, bireylerin haklarının korunmasını ve idarenin keyfi davranışlarının engellenmesini sağlamaktadır.

İdarenin Kanuniliği İlkesi: İdare, ancak kanunlarla kendisine verilen yetkiler çerçevesinde işlem ve eylem gerçekleştirebilmektedir. İdare, hiçbir eylemi ve işlemi, kanuni bir dayanağı olmaksızın yapamaz. Bu ilke, idarenin keyfi hareket etmesini önlemekte ve hukuk güvenliğini sağlamaktadır. 

Eşitlik İlkesi: İdare, kamu hizmetlerini sunarken bireyler arasında ayrım gözetmemelidir. Anayasa’nın 10. maddesi, herkesin kanun önünde eşit olduğunu hükme bağlamıştır. Bu ilke, vatandaşların idareyle olan ilişkilerinde eşit haklara sahip olmasını ve kamu hizmetlerinden eşit şekilde faydalanmasını temin etmektedir. 

Sosyal Devlet İlkesi: Sosyal devlet ilkesine göre idare, kamu hizmetlerini yerine getirirken kâr amacı gütmemeli ve sosyal adaleti sağlama hedefiyle hareket etmelidir. Devletin bu ilkeye göre, dezavantajlı grupların ihtiyaçlarını karşılaması, temel kamu hizmetlerini ücretsiz olarak sağlaması gerekmektedir. Sosyal devlet ilkesi, eğitim, sağlık, güvenlik ve sosyal yardımlar gibi alanlarda kendini göstermektedir. 

Merkezden Yönetim ve Yerinden Yönetim İlkesi

• Merkezden Yönetim: Kamu hizmetlerinin karar alma ve uygulama süreçlerinin merkezi idare tarafından yürütülmesini ifade etmektedir. Merkezi yönetim, ülke genelinde hizmetlerin uyumlu bir şekilde yürütülmesini sağlamaktadır.
• Yerinden Yönetim: Kamu hizmetlerinin bölgesel veya hizmet türü bakımından merkezi idarenin dışındaki özerk kamu tüzel kişilikleri tarafından yürütülmesidir. Örneğin belediyeler, il özel idareleri bölgesel; üniversiteler hizmet türü bakımından yerinden yönetim örnekleridir.

İdarenin Bütünlüğü İlkesi: İdare, teşkilat ve faaliyet açısından bir bütün olarak hareket etmelidir. İdarenin bütünlüğü ilkesi, idarenin farklı birimleri arasında uyum ve koordinasyon içerisinde hareket etmesini gerektirmektedir. İdarenin bütünlüğü, merkezi idare içinde hiyerarşi yoluyla, yerinden yönetim birimleriyle ise idari vesayet denetimiyle sağlanmaktadır. 

Şeffaflık İlkesi: İdarenin faaliyetleri açık, anlaşılır ve kamu denetimine elverişli olmalıdır. Şeffaflık, idarenin hesap verebilirliğini sağlamakta ve kamuoyunun idari işlemleri denetlemesine olanak tanımaktadır. Bu ilke, aynı zamanda demokratik yönetim anlayışının da bir gereğidir.

İDARİ İŞLEM NEDİR? TÜRLERİ VE ÖZELLİKLERİ

İdari işlem, idare tarafından kamu gücüne dayanılarak tesis edilen ve hukuki sonuçlar doğuran; kamu hizmetlerinin yürütülmesi, bireylerin hak ve yükümlülüklerinin düzenlenmesi ve kamu yararının sağlanması amacıyla gerçekleştirilen tek yanlı irade açıklamalarıdır. İdari işlemler, tek yanlı ve icrai işlemlerdir. İdarenin işlemleri, hukuka uygunluk karinesinden yararlanırlar. Bu bağlamda hukuka uygunluk karinesi, işlemin hukuka aykırılığının tespit edilinceye kadar hukuka uygun olarak kabul edileceğini ifade etmektedir. Aynı zamanda idari işlemler, Anayasa m.125 hükmü gereğince yargısal denetime tabi işlemlerdir. 

İdari işlemler, kamu gücü kullanılarak kamu yararının gerçekleştirilmesi amacıyla yapılan idari tasarruflardır. Bu işlemler kamu gücünün kullanılması nedeniyle özel hukuk işlemlerinden ayrılmaktadır. 

• • İdari İşlemler Kamu Gücüne Dayalıdır: İdari işlemler, idarenin kamu gücünü kullanarak yaptığı tasarruflardır. Kamu gücü, idareye tek yanlı irade açıklama ve bu açıklamanın hukuki sonuç doğurmasını sağlama yetkisi vermektedir. İdarenin kamu gücüne dayanarak yaptığı bu işlemler, bireylerin rızasına ihtiyaç duymadan hukuki sonuç doğurmaktadır. 

• İdari İşlemler Tek Yanlı Olarak Gerçekleştirilir: İdari işlemler, idarenin tek taraflı irade açıklamasıyla meydana gelmektedir. Bu özellik, idari işlemleri özel hukuk işlemlerinden ayıran temel unsurlardan biridir. Örneğin, bir memurun atanması veya bir taşınmazın kamulaştırılması, idarenin tek yanlı irade beyanıyla gerçekleşmektedir. Ancak idarenin bazı iki taraflı işlemleri de bulunmaktadır. İdari sözleşmeler gibi bu işlemler, tarafların karşılıklı irade beyanına dayanmaktadır.

• İdari İşlemler İcrai Niteliktedir: Bir idari işlem tesis edildiğinde, hukuki etkiler doğmakta ve üçüncü kişiler için haklar veya yükümlülükler ortaya çıkmaktadır. Örneğin, bir kamulaştırma kararı alındığında taşınmaz üzerinde mülkiyet hakkı sona ermekte ve taşınmazın mülkiyeti kamuya geçmektedir. İcrailik özelliği, idari işlemin yargı kararı olmadan uygulanabilir olmasını da ifade etmektedir. 

• İdari İşlemler Hukuka Uygunluk Karinesinden Yararlanır: İdari işlemler, yapıldıkları anda hukuka uygun olarak kabul edilmektedir. Bu karine, idari işlemlerin derhal uygulanabilir olmasını sağlamaktadır. Bu bağlamda hukuka uygunluk karinesi, işlemin hukuka aykırılığının tespit edilinceye kadar hukuka uygun olarak kabul edileceğini ifade etmektedir.

• İdarenin İşlemleri Yargısal Denetime Tabi Olur: Anayasa’nın 125. maddesi gereği, idarenin her türlü işlem ve eylemi yargı denetimine tabidir. Hukuka aykırı idari işlemler, idari yargıda iptal edilebilmektedir. 

• İdari İşlemler İleriye Yönelik Sonuçlar Doğurmaktadır: İdari işlemler genellikle ileriye yönelik olarak hukuki sonuç doğurmaktadır. Bu kural, işlemlerin geçmişe yürümezliği prensibini ortaya koymakta ve kişilerin kazanılmış haklarını koruma altına almaktadır. Ancak istisnai durumlarda idari işlemlerin geçmişe etkili olması da mümkün olabilmektedir. 

• Yazılı Olma Zorunluluğu Bulunmaktadır: İdari işlemler yazılı şekilde tesis edilmektedir. Yazılılık, işlemin hukuka uygunluğunun ve denetlenebilirliğinin sağlanması açısından önem taşımaktadır. 

• İdari İşlemler Kamu Yararını Sağlama Amacını Taşır: İdari işlemlerin tümünde kamu yararı esastır. İdare, işlemlerini kamu yararını gerçekleştirmek için tesis etmektedir. Kamu yararına aykırı bir idari işlem hukuka aykırılık teşkil edecek ve yargı denetimi sonucu iptal edilecektir. Kamu yararını taşıma amacı, idari işlemleri özel hukuk işlemlerinden ayıran önemli bir unsurdur.

• İdari İşlemler İşlem Unsurlarına Bağlıdır: İdari işlemler, yetki, şekil, usul, sebep, konu ve amaç unsurlarına uygun olarak yapılmak zorundadır. Bu unsurlardan herhangi birinde hukuka aykırılık bulunması durumunda, işlemin iptal edilmesi gündeme gelecektir. Yetkisiz bir makamın işlem yapması, işlemin şekil ve usule uygun yapılmaması, hukuka uygun bir sebebin bulunmaması, işlemin konusunun yasaya aykırı olması veya kamu yararına aykırı bir amacın gözetilmesi gibi durumlar, hukuka aykırılık teşkil etmektedir.

İdari işlemler, türlerine göre farklı sınıflandırmalara tabi tutulmaktadır:

Tek Taraflı İşlem – İki taraflı İşlem: Tek taraflı işlemler, idarenin kamu gücüne dayanarak ilgilinin iradesini dikkate almaksızın tesis ettiği işlemlerdir. Örneğin, atama, kamulaştırma ve disiplin cezaları. İki taraflı işlemler, idare ile birey arasında karşılıklı irade beyanıyla tesis edilen işlemlerdir. İdari sözleşmeler bu tür işlemlere örnektir.

Düzenleyici İşlem – Birel İşlem: Düzenleyici işlemler; genel, soyut ve sürekli nitelikte hukuk kuralları koyan işlemlerdir. Yönetmelik ve genel emirler bu kapsama girmektedir. Birel işlemler ise belirli bir kişi veya olaya yönelik işlemlerdir. Birel işlem, belirli durumlara yahut bireylere, genel hukuk kuralının uygulanması niteliğinde olan işlemlerdir. Örneğin vergi cezasının kesilmesi. 

Genel Kararlar: Belirli bir konuya ilişkin genel, ancak geçici nitelikteki düzenlemelerdir. Sit alanı ilan etme gibi kararlar bu türden işlemlerdir.

Şart İşlem – Sübjektif İşlem: Şart işlemler, kişileri veya nesneleri hukuki statüye sokan ya da bu statüden çıkaran işlemlerdir. Bu tür işlemler, düzenleyici işlemlerden sonra yapılmakta ve kural oluşturulduktan sonra gerçekleştirilmektedir. Meslek ruhsatı verilmesi, belediye sınırları içinde oturma izni verilmesi gibi işlemler şart işlemlerdir. Sübjektif işlemler, belirli bir kişi ya da nesne ile ilgili olup kapsam ve hükümleri ona göre belirlenmektedir. Sınav notu verme ve belirli miktarlarda idari para cezaları gibi işlemler sübjektif işlemlere örnektir.

İDARİ EYLEM VE İHMAL KAVRAMLARI

İdarenin faaliyetleri, hukuki işlemler, fiili eylemler ve ihmaller olmak üzere farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. Hukuki işlemler, idarenin tek taraflı veya iki taraflı irade açıklamalarıyla hukuki sonuçlar doğururken, idari eylemler ve ihmaller maddi anlamda kamu hizmetlerinin yürütülmesi veya yürütülmemesi anlamına gelmektedir. İdari eylem, idarenin kamu gücüne dayanarak kamu hizmetlerini yerine getirmek amacıyla gerçekleştirdiği fiili davranışlardır. Bu fiiller, hukuki bir sonuç doğurmasa bile maddi anlamda idarenin faaliyetlerini ifade etmektedir. Yani idari eylem, idarenin tasarruflarını, kamu hizmetinin yürütülmesi amacıyla fiili bir şekilde yerine getirmesidir.  Örneğin, bir kamu binasının inşası, bir yolun bakım ve onarımı veya bir alanda düzenleme çalışması yapılması idari eylemlere örnek olarak gösterilebilir. İdari eylem de idari işlem gibi kamu gücüne dayalıdır. İdari eylemi idari işlemden ayıran en önemli husus ise, idari eylemin maddi bir faaliyet niteliği taşımasıdır.  İdari ihmal ise, idarenin yerine getirmekle yükümlü olduğu bir kamu hizmetini gerçekleştirmemesi, ihmalkâr davranması veya görevini gerektiği şekilde yerine getirmemesi durumunu ifade etmektedir. İhmal, idarenin aktif bir eylem gerçekleştirmemesine rağmen, pasif bir davranışıyla bireyler veya kamu yararı açısından zarar doğmasına sebep olmasıdır. Örneğin, idarenin bir okulun bakımını yapmaması, çökme tehlikesi olan bir yapıya müdahalede bulunmaması veya bir doğal afet sonrası gerekli yardım faaliyetlerini zamanında başlatmaması idari ihmal kapsamında değerlendirilebilir.

İDARE HUKUKUNDA İDARİ SÖZLEŞMELER VE ÖZELLİKLERİ

İdari sözleşmeler, idare hukukunun temel kurumlarından biri olarak kamu hizmetlerinin yürütülmesi sürecinde idarenin özel hukuk kişileri ile veya diğer kamu tüzel kişileri ile gerçekleştirdiği hukuki ilişkilerdir. İdari sözleşmelerin diğer sözleşme türlerinden ayırt edilmesindeki en önemli unsur, kamu hizmetinin gerektirdiği üstün kamu yararının gözetilmesi ve idarenin bu sözleşmeleri yaparken kamu gücüne dayanmasıdır.

İdari sözleşmeler, idarenin tek yanlı işlemleri ile özel hukuk sözleşmeleri arasında bir köprü oluşturur. İdare, bu sözleşmelerde bir taraf olarak üstün yetkilerle donatılmış durumdadır. Örneğin, idarenin tek taraflı olarak sözleşmeyi değiştirme veya feshetme yetkisine sahip olması, idari sözleşmeleri özel hukuk sözleşmelerinden ayıran temel unsurlardan biridir. Bu durum, sözleşmenin tarafları arasındaki eşitlik ilkesine aykırı gibi görünse de kamu yararının korunması amacıyla hukuki bir zorunluluk olarak kabul edilmektedir.

İdari sözleşmelerin başlıca özellikleri şu şekildedir:

1. Kamu Yararı Amacı: İdari sözleşmelerin temel amacı kamu hizmetinin etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesidir. Bu nedenle sözleşmenin taraflarının bireysel menfaatlerinden çok, kamu yararının öncelikli olduğu bir yapı gözetilmektedir.
2. Kamu Gücü Unsuru: İdari sözleşmelerde idare, kamu gücünü kullanarak özel hukuk kişisinden farklı bir yetki ve statüye sahiptir. Bu kapsamda idare, sözleşme koşullarını tek taraflı olarak değiştirebilme ve gerektiğinde feshedebilme hakkına sahiptir.
3. Hukuki Rejim: İdari sözleşmeler, idare hukuku kurallarına tabidir ve bu nedenle idari yargının denetimine açıktır. Sözleşmeden doğan ihtilaflar, idari yargıda çözümlenmektedir.
4. Kamu Hizmetine Odaklılık: İdari sözleşmelerin konusu, özel hukuk sözleşmelerinden farklı olarak, genellikle bir kamu hizmetinin yürütülmesi ile ilişkilidir. Özel hukuk sözleşmelerinin konusu, kamu düzenine ve hukuka, ahlaka aykırı olmadıkça sözleşme serbestisi kapsamında taraflarca özgürce belirlenebilirken idari sözleşmelerin konusu çoğunlukla bir kamu hizmetinin yürütülmesi ile ilgili olmaktadır. 

İdare hukukunda kamu hizmeti imtiyaz sözleşmeleri, idari hizmet sözleşmeleri, mali iltizam sözleşmeleri, müşterek emanet sözleşmeleri gibi çeşitli idari sözleşme türleri bulunmaktadır: 

• Müşterek Emanet Sözleşmesi: Bu sözleşme; bir kamu hizmetinin, zarar ve sorumluluğun idareye ait olmak kaydıyla, özel hukuk tüzel kişisine gelir üzerinden bir pay verilerek yürütülmesini içermektedir. Bu sistemde sermaye idareye aittir. Özel hukuk tüzel kişisi ise kamu hizmetini bilgi ve emeğiyle yerine getirmektedir.

• Mali İltizam Sözleşmesi: Kamu hizmetlerinin ya da belirli bir teslimatın bir bedel karşılığında idare tarafından bir kişiye yaptırılması esasına dayanan sözleşme türüdür. 

• İdari Hizmet Sözleşmesi: Bu sözleşme, kamu kurum ve kuruluşlarında veya kamu iktisadi teşebbüslerinde çalışan, işçi statüsünde olmayan kamu görevlileri ile idare arasında yapılan sözleşmeleri ifade etmektedir.

• Kamu Hizmeti İmtiyaz Sözleşmesi: Kamu hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla yapılan bu sözleşmeler, hizmetin kurulması ve/veya işletilmesinin özel hukuk kişilerine devredilmesi amacıyla yapılmaktadır. Bu sözleşmelerde sermaye, gelir, gider, zarar ve kâr özel hukuk kişisine ait olurken idare, denetim ve gözetim yetkisini elinde tutmaktadır. 

Ayrıca, idari sözleşmelerin kamu yararını koruma amacıyla geliştirilen “yap-işlet-devret” modeli gibi yeni uygulama biçimlerine dayandığı da görülmektedir.

İdarenin özel hukuk sözleşmeleri ise, idarenin kamu gücünü kullanmaksızın, özel hukuk kurallarına tabi olarak taraf olduğu ve özel hukuk kişilerinin yaptığı sözleşmelere benzer nitelikteki sözleşmelerdir. Bu tür sözleşmeler, idarenin kamu hizmetlerini yerine getirebilmek veya kamu yararını sağlamak amacıyla özel hukuk kişileri ile yaptığı sözleşmeleri kapsamaktadır.

Özel hukuk sözleşmeleri, idarenin 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ve diğer özel hukuk kurallarına göre yaptığı sözleşmelerdir. Bu sözleşmede, sözleşmenin tarafları eşit statüdedir ve sözleşmenin kurulması, özel hukuk hükümlerine uygun şekilde tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamalarına dayanmaktadır. İdare, bu tür sözleşmelerde özel hukuk kişileri gibi hareket etmekte ve kamu gücünden doğan ayrıcalıklı yetkilerini kullanmamaktadır.

Özel hukuk sözleşmelerinin en belirgin özelliği, doğacak uyuşmazlıkların çözüm yerinin adli yargı olmasıdır. Bu durum, idarenin özel hukuk sözleşmelerine ilişkin tasarruflarının, idari sözleşmelerden farklı olarak, adli yargıda özel hukuk kurallarına göre incelenmesini sağlamaktadır.

İdarenin özel hukuk sözleşmelerine şu örnekler verilebilir:

1. Mal ve hizmet alım sözleşmeleri: İdarenin ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin temini için özel kişilerle yaptığı sözleşmelerdir. Örneğin, bir kamu kurumunun ofis malzemesi satın alması.
2. Yapım sözleşmeleri: Yol, köprü, bina gibi yapıların inşası için özel şirketlerle yapılan sözleşmelerdir.
3. Kiralama sözleşmeleri: İdarenin taşınmazlarını kiralaması ya da özel kişilerin mülklerini kamu hizmetlerinde kullanılmak üzere kiralamasını içeren sözleşmelerdir.
4. Taşıma sözleşmeleri: İdarenin ihtiyaç duyduğu lojistik hizmetlerin özel kişiler tarafından yerine getirilmesini içeren sözleşmelerdir.

Özel Hukuk Sözleşmelerinin Özellikleri

1. Özel Hukuk Hükümlerine Tabi Olma: Bu sözleşmelere Borçlar Kanunu ve ilgili özel hukuk hükümleri uygulanmaktadır.
2. Tarafların Eşitliği: Taraflar arasında kamu hukuku üstünlüğü bulunmamakta; sözleşme hükümleri, taraflar arasında eşit bir şekilde düzenlenmektedir.
3. Adli Yargı Yetkisi: Sözleşmelerden kaynaklanan ihtilaflar adli yargı organlarında çözümlenmektedir.
4. Tek Yanlı İdari İşlemlerin Bulunmaması: Özel hukuk sözleşmelerinde idare, tek yanlı kamu gücüne dayalı tasarruflarda bulunma yetkisine sahip değildir.

İDARENİN SORUMLULUĞU VE TAZMİNAT DAVALARI

İdarenin sorumluluğu; kamu hizmetinin yürütülmesi sırasında meydana gelen işlem, eylem veya ihmallerin kişilerin haklarına zarar vermesi durumunda ortaya çıkmaktadır ve idarenin bu zararı tazmin etmesi gerekliliğini ifade etmektedir. Bu sorumluluk, Anayasa’nın 125. maddesi ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) çerçevesinde düzenlenmiş olup, idarenin işlemlerinin bireylerin zarar görmesine neden olması durumunda zararın giderilmesi mekanizmasını oluşturmaktadır. Anayasa’nın 125. maddesinde yer alan “İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.” hükmü, idarenin kusurlu ve kusursuz sorumluluğunu açıkça ortaya koymaktadır. Kusurlu sorumluluk; kişinin ihmal, kast veya dikkatsizlik gibi kusurlu davranışları sonucu ortaya çıkan zararlardan dolayı sorumlu tutulmasını ifade ederken; kusursuz sorumluluk, kusur aranmaksızın, belirli bir risk, tehlike veya idari faaliyetten kaynaklanan zararlardan dolayı sorumluluğun doğduğu durumlardır.

İdarenin Sorumluluk Türleri

1. Kusurlu Sorumluluk (Hizmet Kusuru): İdarenin kusurlu sorumluluğu, kamu hizmetinin gerektiği gibi yerine getirilmemesi, kötü yürütülmesi, geç işlemesi veya hiç işlememesi durumlarında ortaya çıkmaktadır. Bu tür bir sorumlulukta idare; kamu hizmetinin planlanması, personel ve araçların tahsisi, hizmetin yürütülmesi gibi süreçlerdeki aksaklıklardan dolayı sorumlu tutulmaktadır. Örneğin, sağlık hizmetlerinde eksik teşhis veya tedavi nedeniyle hastanın zarar görmesi, yol güvenliğini sağlamayan idarenin ihmali sonucu trafik kazası meydana gelmesi veya doğal afet sonrası kamu hizmetlerinin zamanında yerine getirilmemesi nedeniyle oluşan zararların tazmini idarenin kusurlu sorumluluğu kapsamında talep edilmektedir. Danıştay’ın yerleşik içtihatlarına göre, hizmet kusuru, “hizmetin kötü işlemesi, geç işlemesi veya hiç işlememesi” durumlarında ortaya çıkmaktadır. İdarenin kusurunu kanıtlama yükümlülüğü zarara uğrayan kişiye aittir. Ancak somut olayın koşullarına göre idarenin hizmetin usulüne uygun yürütüldüğünü ispatlaması da gerekebilmektedir.
2. Kusursuz Sorumluluk: Kusursuz sorumluluk, idarenin herhangi bir kusurunun bulunmamasına rağmen, kamu hizmetlerinin doğası gereği tehlike oluşturması veya toplumsal zararın dağıtılması gereken durumlarda ortaya çıkmaktadır. Bu sorumluluk türü, iki temel ilkeye dayanmaktadır:
   1. Sosyal Risk İlkesi: Kamu hizmetinin, toplumun belirli kesimlerinde özel riskler doğurması durumunda, oluşan zararın toplum tarafından paylaşılması gerekmektedir. Örneğin, terör eylemleri sırasında sivil halkın uğradığı zararlar sosyal risk ilkesi kapsamında değerlendirilmektedir. İdarenin hiçbir kusurunun olmamasına rağmen böyle bir durumda meydana gelen zarardan sorumlu tutulmasını gerektirmektedir.
   2. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi: Kamu hizmetlerinden tüm bireylerin eşit şekilde yararlanma hakkına sahip olması gibi, hizmetin oluşturduğu yükümlülüklere de eşit şekilde katlanılması gerektiğini ifade etmektedir. Örneğin, altyapı projeleri sırasında çevre halkının uğradığı zararların tazmini bu ilke çerçevesinde ele alınmaktadır.

Tazminat Davaları

İdare, kusurlu olsun veya olmasın, kamu hizmeti yürütülürken kişilerin gördüğü zararları tazmin etmekle yükümlüdür. İdarenin tazmin yükümlülüğünü yerine getirmesi ve zarara uğrayan kişilerin tazminat hakkına sahip olabilmesi, bir tazminat davasının açılmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda tam yargı davası, idarenin işlem ve eylemlerinden dolayı hakları ihlal edilen bireylerin, uğradıkları maddi ve manevi zararların tazmini amacıyla açtıkları dava türüdür. İYUK’un 2. maddesinde düzenlenen tam yargı davası, bireylerin sübjektif haklarının korunmasına yönelik bir yargılama türüdür. Bu dava türü, idarenin kusurlu veya kusursuz sorumluluğunun tespit edilmesini ve idarenin söz konusu eylemi, işlemi veya ihmali nedeniyle kişide ortaya çıkan zararın giderilmesini amaçlamaktadır. 

Her ne kadar idare, Anayasa ile kusurlu olsun veya olmasın verdiği bütün zararlardan sorumlu tutulmuş olsa da, bazı durumların varlığı halinde idarenin sorumluluğu azaltılabilmekte veya tamamen ortadan kalkabilmektedir. Bu durumlar arasında mücbir sebep, beklenmeyen hâl, zarara uğrayan kişinin kusuru ve üçüncü kişinin kusuru yer almaktadır. İlgili hallerin söz konusu olması durumunda somut olaya göre bir değerlendirme yapılmakta ve bazı durumlarda idarenin sorumluluğu azaltılmakta yahut ortadan kaldırılmaktadır. 

İDARİ YARGININ YAPISI VE GÖREVLERİ

İdari yargı, idarenin eylem ve işlemlerinin hukuka uygunluğunu denetlemek amacıyla kurulan ve bireylerin temel hak ve özgürlüklerini korumayı hedefleyen bir yargı koludur. Bu sistem, hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak, idarenin faaliyetlerinde hukuka bağlılığını sağlama ve bireylerin idarenin eylem, işlem veya ihmallerinden kaynaklanan zararlarını gidermek amacıyla oluşturulmuştur. İdari yargının temel amacı, idarenin kamu gücü kullanarak yaptığı işlemler ile bireylerin temel hak ve özgürlükleri arasında adil bir denge kurmaktır. Bu denge, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi ve Anayasa’nın 36. maddesi ile güvence altına alınan adil yargılanma hakkı çerçevesinde sağlanmaktadır. İdari yargıda, “silahların eşitliği” ilkesi kapsamında bireylerin idareye karşı savunma yapabilmeleri ve hak arama özgürlüklerini etkin bir şekilde kullanabilmeleri amacıyla usûlî güvenceler sağlanmaktadır.

İdari yargı, idarenin işlemleri, eylemleri ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıkları çözmekle görevlidir. Ayrıca, kamu hizmetlerinin yürütülmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklar da idari yargının görev alanına girmektedir. Ancak idari yargının yetkisi, yalnızca idari işlemlerin hukuka uygunluğunu denetlemekle sınırlıdır. İdari yargı organları, yerindelik denetimi yapamamakta ve idarenin takdir yetkisini ortadan kaldıracak şekilde karar veremememektedirler.

İdari Yargı Teşkilatı

İdari yargı teşkilatı, ilk derece mahkemeleri, istinaf mahkemeleri ve Danıştay’dan oluşmaktadır:

1. İlk Derece Mahkemeleri:
   1. İdare Mahkemeleri: İdari yargının genel görevli mahkemeleridir. İptal davalarını, tam yargı davalarını ve bazı idari sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıkları çözmek, idare mahkemelerinin görev alanına girmektedir.
   2. Vergi Mahkemeleri: Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerden kaynaklanan uyuşmazlıklar vergi mahkemelerinde görülmektedir. Kamu alacaklarının tahsili ve mali cezalarla ilgili davalarda da vergi mahkemeleri yetkilidir.
2. İstinaf Mahkemeleri:
   1. Bölge İdare Mahkemeleri: Bölge idare mahkemeleri, idari ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını incelemektedir. Ayrıca, görev ve yetki uyuşmazlıkları da bölge idare mahkemelerinde çözümlenmektedir.
3. Danıştay: Danıştay, hem merkezi idarenin en yüksek danışma ve inceleme organı hem de yüksek idare mahkemesi olarak görev yapmaktadır. İlk derece mahkemesi olarak belirli uyuşmazlıklara bakmakta ve bölge idare mahkemelerinin verdiği nihai kararlara karşı temyiz incelemesi yapmaktadır. Danıştay, ilk derece mahkemesi olarak; Cumhurbaşkanı kararlarına, Cumhurbaşkanınca çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri dışındaki düzenleyici işlemlere, bakanlıklar ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları veya kamu kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke genelinde uygulanacak düzenleyici işlemlere karşı açılan iptal ve tam yargı davalarını karara bağlamaktadır. Ayrıca, Danıştay İdari Dairesi veya İdari İşler Kurulu kararları doğrultusunda yapılan işlem ve eylemler, birden fazla idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren konular, Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu kurulun görev alanına ilişkin Danıştay Başkanlığı işlemleri ve tahkim yolunun öngörülmediği kamu hizmetlerine dair imtiyaz şartları ve sözleşmelerden doğan davalar da Danıştay’ın ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktığı davalar arasındadır. Bunun yanı sıra, belediyeler ve il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının görevden alınmasına ilişkin talepler, Danıştay tarafından incelenmekte ve karara bağlanmaktadır. Danıştayın yargısal görevleri, idari işlemlerin hukuka uygunluğunu denetlemekle sınırlıdır. 

İPTAL DAVASI NEDİR? ŞARTLARI VE SÜRECİ

İptal davası, idare hukukuna özgü bir idari dava türü olup, idari işlemlerin hukuka aykırı oldukları gerekçesiyle ortadan kaldırılmasını sağlamak amacıyla açılan davalardır. İptal davalarının dayanağı, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 2/1-a maddesine göre, idari işlemler, yetki, şekil, sebep, konu veya maksat unsurlarından biri bakımından hukuka aykırılık taşıyorsa, bu işlemlerden menfaati zarar gören kişiler tarafından iptalleri talebiyle dava açılabilir. Bu dava, idarenin tek yanlı iradesiyle tesis ettiği, kamu gücüne dayalı ve kesin nitelikteki işlemlerin iptali için açılmaktadır. İptal davası, idari işlemin yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurlarından birine veya birkaçına aykırılık iddiasıyla açılabilmekte ve işlemin hukuken geçmişe etkili olarak kaldırılması sonucunu doğurmaktadır.

İptal Davasının Şartları

İptal davasının açılabilmesi için idari işlemin şu niteliklere sahip olması gerekir:

1. İdari İşlemin Tamamlanmış Olması: İdari işlem, kanunda öngörülen tüm aşamalardan geçerek hukuken sonuç doğurabilecek bir nitelik kazanmış olmalıdır. Hazırlık işlemlerine veya ön karar niteliğindeki işlemlere karşı iptal davası açılamaz.
2. İdari İşlemin Kesin ve İcrai Nitelikte Olması: İşlemin, ilgilinin hukuki durumunu etkileyen ve doğrudan uygulanabilir bir işlem olması gerekmektedir. Hazırlık işlemleri, tavsiye kararları veya soruşturma raporları bu kapsamda değildir.
3. Menfaat İhlali: İptal davası açabilmek için davacı ile dava konusu idari işlem arasında ciddi, makul, meşru, güncel ve kişisel bir bağın bulunması gerekmektedir. Bu bağlamda menfaat ihlali, hak ihlalinden daha geniş bir kavram olarak yorumlanmalıdır. İptal davasının açılabilmesi için kişinin bir hakkının değil, menfaatinin ihlal edilmesi gerekmektedir. 
4. Yetki, Şekil, Sebep, Konu ve Amaç Unsurlarında Hukuka Aykırılık: İptal davası yalnızca bu unsurlardan birine veya birkaçına aykırılık gerekçesiyle açılabilmektedir. 
5. Dava Açma Süresine Uyulması: İptal davasının açılabilmesi için genel dava açma süresi, Danıştay ve idare mahkemelerinde 60 gün, vergi mahkemelerinde ise 30 gündür. Bu süre, işlemin ilgilisine tebliğinden veya ilanından itibaren işlemeye başlamaktadır.

İptal Davası Süreci

İptal davası, yetkili ve görevli mahkemeye dava dilekçesiyle başvuru yapılmasıyla başlamaktadır. Davanın açılmasıyla birlikte mahkeme iki aşamalı bir inceleme yapmaktadır:

1. Ön İnceleme: Mahkeme, ön inceleme aşamasında davanın kabul edilebilirlik şartlarını değerlendirmektedir. Görev ve yetki, süreaşımı, dava konusu işlemin kesinlik ve icrailik niteliği, dava şartlarına uygunluk gibi hususlar incelenmektedir.
2. Esas İncelemesi: Davaya konu işlemin hukuka uygunluğu yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurları yönünden değerlendirilmektedir. Esas inceleme aşamasında idari işlemin hukuka aykırı olduğu tespit edilirse işlemin iptaline karar verilmektedir.

TAM YARGI DAVASI NEDİR? BAŞVURU ŞARTLARI

Tam yargı davası, idarenin bir işlemi, eylemi, ihlali veya sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle kişisel hakları zarar gören kişiler tarafından açılan ve uğranılan maddi veya manevi zararların tazmin edilmesini amaçlayan bir idari dava türüdür. Tam yargı davası, idari Yargılama Usulü Kanunu m.2/1-b’de düzenlenmiştir. Bu dava türü, idarenin hukuka aykırı eylem veya işlemleri sonucu ortaya çıkan zararın giderilmesi amacıyla başvurulan hukuki bir yoldur. Aynı zamanda, kamu hukukunda tazminat davası niteliği taşımaktadır. Tam yargı davalarında temel amaç, idarenin kusurlu veya kusursuz sorumluluğundan kaynaklanan zararların karşılanmasıdır. Bu zarar, maddi veya manevi olabilir. Maddi zarar, kişinin ekonomik haklarına yönelik bir kayıp; manevi zarar ise kişinin psikolojik veya duygusal olarak zarar görmesi durumunu ifade etmektedir. 

Başvuru Şartları ve Süreç

Tam yargı davası açılabilmesi için belirli şartların sağlanması gerekmektedir:

1. İdari İşlem veya Eylemin Bulunması: Dava konusu, idarenin hukuka aykırı bir işlem, eylem veya ihmali olabilir. Bu işlem veya eylem bir hak ihlali yaratmış olmalıdır.
2. Kişisel Hak İhlali ve Zarar: İdari işlem veya eylem nedeniyle kişisel bir hak ihlali gerçekleşmiş ve bu ihlal sonucu maddi veya manevi bir zarar meydana gelmiş olmalıdır.
3. İlliyet Bağı: Ortaya çıkan zarar ile idarenin işlemi veya eylemi arasında doğrudan bir neden-sonuç ilişkisi bulunmalıdır.
4. İdareye Başvuru Zorunluluğu: Özellikle idari eylemlerden doğan zararlarda, dava açmadan önce zararın giderilmesi için ilgili idareye başvuruda bulunmak zorunludur. İlgili, bu başvurusunu eylemi öğrendiği tarihten itibaren bir yıl ve her halde beş yıl içinde yapmak zorundadır. İdare tarafından başvuruya yanıt verilmezse veya talep reddedilirse, ilgilinin tebliğ tarihinden itibaren 60 gün içinde dava açma hakkı vardır.
5. Dava Açma Süresi: İdari işlemlerden kaynaklanan tam yargı davalarında, işlemin yazılı olarak tebliğ edildiği tarihten itibaren 60 gün içinde dava açılmalıdır. Eğer önce iptal davası açılmışsa, bu davanın sonuçlanmasından itibaren 60 gün içinde tam yargı davası açılabilmektedir.

Görevli ve Yetkili Mahkemeler

Tam yargı davalarında görevli mahkeme, genel olarak idare mahkemeleridir. Ancak, vergi uyuşmazlıklarında yetkili mahkeme vergi mahkemesi olup bazı durumlarda Danıştay ilk derece mahkemesi olarak yetkilendirilebilmektedir. 

Tam Yargı Davasının Açılması ve Süreci

Tam yargı davası açılmadan önce zarara uğrayan kişi, idareye başvurarak zararın giderilmesini talep etmek zorundadır. İdarenin bu talebe yanıt vermemesi veya talebi reddetmesi durumunda, zarar gören kişi idari yargıya başvurabilecektir. 

KAMU GÖREVLİLERİ HUKUKU VE DİSİPLİN CEZALARI

Kamu görevlileri hukuku, devlet memurlarının görevlerini yerine getirirken uymaları gereken kuralları, hak ve yükümlülüklerini, disiplin esaslarını ve bu esaslara aykırı davranışların neticesinde uygulanacak yaptırımları düzenleyen bir hukuk dalıdır. Bu alandaki temel yasal düzenleme, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’dur. Kanunun disiplin cezalarına ilişkin 125. maddesi, kamu hizmetinin düzenli ve etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamaya yönelik bir düzenlemedir. 

Disiplin Cezaları ve İşlenebilecek Fiiller

657 sayılı Kanunun 125. maddesi uyarınca disiplin cezaları; uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma olmak üzere beş tür cezadan oluşmaktadır. 

1. Uyarma Cezası: Uyarma cezası, kamu görevlisinin, görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin yazılı olarak bildirilmesidir. Örneğin; görev mahallini izinsiz terk etmek, kılık-kıyafet kurallarına aykırı davranış sergilemek gibi durumlar bu uyarma cezasını gerektirmektedir.
2. Kınama Cezası: Kınama, memurun görevinde kusurlu olduğunun yazılı olarak bildirilmesidir. Görevde dikkatsizlik, amire saygısız davranış veya kamu aracını özel işlerde kullanmak gibi durumlar bu kınama cezasını gerektiren durumlara örnektir.
3. Aylıktan Kesme Kamu görevlisinin brüt aylığından belirli bir oranın kesilmesini ifade etmektedir. Örneğin görev emirlerini kasıtlı olarak yerine getirmemek bu cezayı gerektirmektedir
4. Kademe İlerlemesinin Durdurulması: Kamu görevlisinin bulunduğu kademede ilerlemesinin 1 ila 3 yıl arasında durdurulması cezasıdır. Göreve sarhoş gelmek, amirine hakaret etmek gibi fiiller bu ceza kapsamında değerlendirilen fiillerdir. 
5. Devlet Memurluğundan Çıkarma Memurun, bir daha atanamamak üzere kamu görevinden çıkarılmasını ifade etmektedir. İdeolojik eylemlerde bulunmak, gizli bilgileri açıklamak veya terör örgütleriyle eylem birliği yapmak gibi durumlar, memurluktan çıkarma sebebidir.

Disiplin cezalarına ilişkin kararlar, disiplin amirleri veya kurulları tarafından alınmaktadır. Daha ağır cezalar için üst disiplin kurulları yetkilidir. Disiplin kurulları, kararların hukuka uygunluğunu denetlemektedir ancak disiplin kurulları tarafından yeni bir ceza tespit edilememektedir. Yüksek disiplin kurulları ise, memurluktan çıkarma cezalarını karara bağlayan yetkili merciidir.

Zamanaşımı ve İtiraz

Disiplin cezalarına dair soruşturmaların, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren belirli bir süreler içinde başlatılması gerekmektedir:

• Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında 1 ay içinde disiplin soruşturmasına,
• Memurluktan çıkarma cezalarında ise 6 ay içinde disiplin kovuşturmasına başlanmamışsa ceza verme yetkisi zamanaşımına uğramaktadır.

Disiplin cezası alan memurlar, bu cezalara yedi gün içinde itiraz etme veya idari yargı yoluna başvurma hakkına sahiptir. 

İDARE HUKUKUNDA KAMULAŞTIRMA VE KAMULAŞTIRMASIZ EL ATMA

Kamulaştırma, kamu yararı amacıyla özel mülkiyete konu taşınmazların devlet veya kamu tüzel kişileri tarafından, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla şatlara uygun olarak özelleşmiş mülk statüsünden çıkarılmasını ifade etmektedir. Bu işlem, Anayasa’nın 46. maddesinde düzenlenmiş olup, mülkiyet hakkına anayasal çerçevede bir sınırlama getiren hukuki bir mekanizmadır. Ancak, uygulamada idare bazen kamulaştırma işlemlerini tamamlamadan taşınmazlara el koyabilmektedir. Bu duruma “kamulaştırmasız el atma” denilmektedir.

Kamulaştırma

Kamulaştırma, kamu yararını sağlamak amacıyla, devletin veya yetkili idarelerin, bir bireyin özel mülkiyetindeki taşınmazları, mülk sahibinin rızasını almaksızın, bedelini ödemek suretiyle mülkiyet hakkını sona erdirdiği bir işlemdir. Kamulaştırma işlemiyle idare, özel mülkiyette bulunan taşınmazların mülkiyet hakkını, kamusal ihtiyaçları karşılamak için devralmaktadır. Bu süreçte, mülk sahibine bedelin peşin olarak ödenmesi zorunludur. 

Kamulaştırma Şartları

Kamulaştırmanın gerçekleştirilebilmesi için bazı temel şartların sağlanması gerekmektedir. Öncelikle, kamulaştırma işlemini yapmaya yetkili bir idarenin bulunması gerekmektedir. Ayrıca, kamulaştırmayı haklı kılan bir kamu yararı gerekçesi de mevcut olmalıdır. Bu işlem yalnızca özel mülkiyete tabi taşınmazlar üzerinde uygulanabilmekte olup bir idareye ait olan taşınmazın başka bir idare tarafından kamulaştırılması mümkün değildir. Kamulaştırılan taşınmazın bedelinin peşin ödenmesi, sürecin temel bir koşuludur. Kamulaştırma süreci, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu‘nda belirtilen usul ve esaslara uygun şekilde yürütülmelidir.

Kamu Yararı Kararının Alınması

Kamulaştırma işleminin temel dayanağı olan “kamu yararı” kararını, Kamulaştırma Kanunu’nun 5. maddesinde belirtilen yetkili kurumlar verebilmektedir. Bu karar yalnızca ilgili kurumlar tarafından alınabilmektedir, başka bir kurum veya kişi tarafından verilmesi mümkün değildir. Örneğin, köy yararına yapılan kamulaştırmalarda köy ihtiyar kurulu, belediyeler adına yapılan işlemlerde belediye encümeni, il özel idareleri için il daimî encümeni bu kararı alır. Devlet yararına yapılan kamulaştırmalarda ise il idare kurulları yetkilidir.

Kamu Yararı Kararının Onayı

Kamu yararı kararlarının geçerli olabilmesi için bu kararın ilgili makamlar tarafından onaylanması gerekmektedir. Bu kararlar, yetkili idareler tarafından alındıktan sonra, örneğin köy ihtiyar kurulu veya belediye encümeninin aldığı kararlar, ilçelerde kaymakam, illerde ise vali tarafından onaylanmaktadır. 

Kamulaştırma İşlemine Hazırlık

Kamulaştırma işlemine başlamadan önce, idare, kamulaştırmaya konu taşınmazın sınırlarını, yüzölçümünü ve diğer özelliklerini belirlemektedir. Ayrıca taşınmazın maliki de tespit edilmektedir. Hazırlık sürecinde tapu kayıtları ve vergi beyanları incelenmekte, mülk sahibinin veya mirasçılarının adresleri belirlenmektedir. 

Tapu Siciline Şerh

Kamulaştırma işlemi başlatıldıktan sonra, idare, taşınmazın tapu kaydına kamulaştırma şerhi koydurmaktadır. Şerh, kamulaştırma kararının ardından uygulanmakta ve tapu siciline kaydedilmektedir. 

Kamulaştırmada Satın Alma Yöntemi

Kamulaştırma işlemleri, öncelikli olarak satın alma yöntemiyle çözülmeye çalışılmaktadır. Bu süreçte idare, kamulaştırılacak taşınmazın tahmini değerini tespit etmekte ve mülk sahibine bu bedel üzerinden bir anlaşma teklif etmektedir. Bu süreçte mülk sahibinin rızasının alınması hedeflenmektedir. Anlaşma sağlanamaması halinde, idare, bedel tespiti ve tescil için mahkemeye başvurmaktadır. 

Acele Kamulaştırma

Acele kamulaştırma, olağanüstü durumlarda uygulanan istisnai bir yöntemdir. Bu tür kamulaştırmalar genellikle yurt savunması gibi acil kamu ihtiyaçları için yapılmaktadır. Mahkeme tarafından taşınmazın değeri belirlenerek mülk sahibine bedel ödenmekte ve idare tarafından taşınmaza el konulmaktadır. Bu yöntemde, diğer kamulaştırma işlemleri sonradan tamamlanmaktadır.

Kamulaştırmasız El Atma Kavramı ve Hukuki Niteliği

Kamulaştırmasız el atma, bir taşınmaz malın, kamu yararı gerekçesiyle ancak yasal kamulaştırma prosedürlerine uyulmaksızın idare tarafından fiilen veya hukuken kullanılmaya başlanmasını ifade etmektedir. İdare bu durumda ya taşınmazı fiilen kamu hizmetine tahsis etmekte ya da imar planı gibi hukuki kısıtlamalarla taşınmazın kullanımını kısıtlamaktadır. 

Kamulaştırmasız el atma, fiili el atma ve hukuki el atma şeklinde ikiye ayrılmaktadır:

1. Fiili El Atma: İdarenin, taşınmazı herhangi bir yasal dayanak olmaksızın fiilen kullanıma almasıdır. Örneğin, bir arsa üzerinde kamu hizmeti görmek amacıyla tesis yapılması ya da yol inşa edilmesi fiili el atmayı oluşturmaktadır
2. Hukuki El Atma: Taşınmazın fiili olarak kullanılmamasına rağmen, örneğin imar planında park, yol veya okul gibi kamu alanı ilan edilmesiyle mülkiyet hakkının kullanımının kısıtlanmasıdır.

Kamulaştırmasız El Atma Davaları

Kamulaştırmasız el atma sebebiyle taşınmazı etkilenen maliklerin iki tür dava açma hakkı bulunmaktadır:

1. El Atmanın Men’i Davası: Bu dava ile malik, taşınmazı üzerindeki hukuka aykırı müdahalenin sona erdirilmesini talep edebilmektedir. Bu dava, özellikle idarenin taşınmazı kullanmaya devam ettiği durumlarda açılmaktadır.
2. Tazminat Davası: Tazminat davasında, taşınmazın bedelinin tespit edilip malike ödenmesini amaçlamaktadır. 

Zamanaşımı

Kamulaştırmasız el atma davalarında kural olarak zamanaşımı söz konusu değildir. Ancak, Anayasa Mahkemesi’nin kararlıyla, Kamulaştırma Kanunu’ndaki 20 yıllık hak düşürücü süre iptal edilmiştir. Bu nedenle, taşınmazına hukuka aykırı el konulan malik, her zaman dava açabilir.

İDARİ YARGIDA ZAMANAŞIMI VE HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRELER

Zamanaşımı süresi, bir hakkın yasal süre içinde ileri sürülmemesi durumunda, bu hakkın dava konusu edilebilme yetkisinin zayıflamasına neden olan bir süredir. Zamanaşımı süresi dolduğunda, karşı tarafın bu durumu ileri sürmesi gerekmekte; hâkim tarafından kendiliğinden dikkate alınmamaktadır. İdari yargıda zamanaşımı süreleri İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 13. maddesi uyarınca, idarenin haksız fiil ve eylemleri nedeniyle açılacak davalar, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren bir yıl ve her hâlükârda fiil tarihinden itibaren beş yıl içinde açılmalıdır.

Hak düşürücü süre, bir hakkın belirlenen süre içinde kullanılmaması durumunda, bu hakkın tamamen sona ermesine neden olan kesin bir süredir. Hak düşürücü süre, hâkim tarafından kendiliğinden dikkate alınmakta ve ileri sürülmesi için herhangi bir itiraz gerekmemektedir. İdari yargıda en belirgin hak düşürücü süre, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 7. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, idari işlemlere karşı açılacak davalar, işlem tarihinden itibaren altmış gün (Vergi Mahkemelerinde otuz gün) içinde açılmalıdır. Bu süre içinde dava açılmazsa, bireylerin hak arama imkânı sona ermektedir.

İDARE HUKUKU AVUKATI OLARAK VERDİĞİMİZ HİZMETLER

Hukuki süreçlerde bireylerin ve kurumların idari mercilerle olan ilişkilerinde karşılaşabilecekleri sorunların çözümüne yönelik kapsamlı hizmetler sunmaktayız. İdare hukuku kapsamında, idari işlemlerin iptali, tam yargı davalarının takibi, idari para cezalarına itirazlar, kamulaştırma işlemlerine karşı açılacak davalar veya idari kararların hukuka uygunluğunun denetlenmesi konularında müvekkillerimize profesyonel destek sağlamaktayız.

Kamu ihaleleri, imar planları, ruhsat işlemleri ve kamu hizmetine ilişkin düzenleyici işlemlerle ilgili hukuki danışmanlık hizmetler de uzman ekibimiz tarafından sunulmaktadır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

İdare hukuku hangi konuları kapsar?

İdare hukuku, kamu idaresinin kuruluşu, işleyişi ve bireylerle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Kamu hizmetlerinin yürütülmesi, kamu görevlilerinin hak ve yükümlülükleri, idari sözleşmeler, kamulaştırma, kamu malları ve kamu düzeninin sağlanması gibi konuları kapsamaktadır. Ayrıca, idare hukuku, idarenin hukuka uygun davranmasını sağlamak amacıyla denetim mekanizmalarını da içermektedir.

İdare hukukunun temel ilkeleri nelerdir?

İdare hukukunun temel ilkeleri arasında hukuk devleti ilkesi, idarenin hukuka bağlılığı, kamu yararı amacı güdülmesi, idari işlemlerin sebep, konu ve maksat yönlerinden hukuka uygunluğu ve kanuni idare ilkesi yer alır. Bu ilkeler, idarenin keyfi hareket etmesini önlemek ve bireylerin temel haklarını korumak amacıyla düzenlenmiştir.

İdari dava türleri nelerdir?

İdari dava türleri üç ana başlıkta toplanmaktadır:

1. İptal davaları: İdarenin hukuka aykırı işlemlerinin iptali için açılan davalardır.
2. Tam yargı davaları: İdarenin eylem veya işlemleri nedeniyle kişisel hakları ihlal edilen kişiler tarafından, tazminat talebi amacıyla açılan davalardır.
3. İdari sözleşmelere ilişkin davalar: İdare hukukunda kamu hizmetleri için yapılan idari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıkların çözümü için açılan dava türüdür.

İdari mahkemesine nasıl başvurulur?

İdari mahkemeye başvurmak için öncelikle bir dilekçe hazırlanarak yetkili mahkemeye sunulmalıdır. Dilekçede davacının bilgileri, davanın konusu, talepler ve hukuki dayanaklar yer almalıdır. Dava, işlem veya eylemin tebliğinden itibaren genelde 60 gün içinde açılmalı, harç ve giderler ödenmelidir. Başvuru, fiziken mahkemeye yapılabilmekte veya UYAP üzerinden elektronik olarak gönderilebilmektedir.

İdare mahkemesi kaç ay sürer?

İdare mahkemelerinde davaların sonuçlanma süresi dava türüne ve mahkemenin iş yüküne bağlı olmaktadır. 

İdari mahkemeler hangi davalara bakar?

İdari mahkemeler, idarenin işlemleri, eylemleri, ihmalleri ve sözleşmeleriyle ilgili tüm davalara bakmaktadır. Bu davalar arasında kamulaştırma işlemleri, disiplin cezaları, imar planları, kamu ihaleleri, ve kamu hizmetleriyle ilgili diğer idari işlemler bulunmaktadır.

İdari dava açmadan önce idareye başvuru zorunlu mu?

İdari dava açmadan önce idareye başvuru zorunlu bir unsur değildir. İlgililer idareden idari işlemin kaldırılması, değiştirilmesi, geri alınması veya yeni bir işlem yapılmasını talep edebilir ancak idari dava açmadan önce idareye karşı böyle bir talepte bulunmak zorunlu değildir. Bu başvuru, dava açma süresi içinde yapılırsa dava süresini durdurmaktadır. Başvuruya otuz gün içinde yanıt verilmezse talep reddedilmiş sayılmakta ve dava açma süresi yeniden işlemeye başlamaktadır.