FAZLA MESAİ DAHİL İŞ SÖZLEŞMELERİNİN GEÇERLİLİĞİ

İş Kanunu kapsamında fazla mesai dahil iş sözleşmeleri, işçilerin haftalık veya günlük çalışma sürelerini aşan durumlarda ortaya çıkan bir çalışma biçimine yönelik sözleşmelerdir. İşverenler, işçilerin fazla mesai dahil iş sözleşmesi yapmak isteyebilir; ancak bu durumun yasal düzenlemelere uygun olması gerekir. Bazı iş sözleşmelerinde, fazla mesainin iş sözleşmesi kapsamında sayılacağına dair maddeler bulunur. Bu durum işçinin hakları ve işverenin sorumlulukları açısından önemli sorular doğurur. Bu makalede, fazla mesai dahil iş sözleşmelerinin geçerliliği, yasal düzenlemeler ve işçilerin sahip olduğu haklar kapsamlı bir şekilde ele alınacaktır.

İŞ SÖZLEŞMELERİNDE FAZLA MESAİ NEDİR?

İş Kanunu’nun 41. maddesi uyarınca, haftalık çalışma süresi 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilir. Günlük çalışma süresi ise en fazla 11 saat olarak belirlenmiştir. İşveren, işçinin rızasını alarak fazla mesai yaptırabilir ve bu fazla mesailer için %50 zamlı ücret ödemek zorundadır. Ancak bazı iş sözleşmelerinde fazla mesainin iş sözleşmesi kapsamında olduğuna dair ifadeler bulunur. Bu tür sözleşmelerin geçerliliği, yasal sınırlamalar ve işçinin rızası ile doğrudan ilgilidir.

FAZLA MESAİ DAHİL İŞ SÖZLEŞMELERİNİN HUKUKİ GEÇERLİLİĞİ

Ücret işçi ile işveren arasında serbestçe belirlenebilir ve bu konuda getirilmiş temel kural, ücretin asgari ücretin altında belirlenememesidir. Hal böyle olunca, uygulamada kendiliğinden ortaya çıkan ücret türleri doğmuştur. Bunlardan birisi de fazla mesai dahil ücrettir. Aslında ne İş Kanunu’nda ne de alt mevzuatında böyle bir ücret rejimi belirlenmiş olsa da piyasadaki ihtiyaçtan bu ücret rejimi meydana gelmiştir. Burada amaç işçiye fazla çalışma ücretini peşin olarak maaşın içinde vermek karşılığında işçinin yasal sınırlar içinde olmak kaydıyla, ihtiyaç duyulduğu kadar fazla çalışmasını temin etmektir.

Bu tip iş sözleşmeleri Yargıtay tarafından geçerli kabul edilmektedir. Ancak Yargıtay’a göre iş sözleşmesi yılda 270 saat fazla mesaiyi kapsayacak şekilde yüksek bir ücret ihtiva etmelidir. Örneğin asgari ücret düzeyinde veya asgari ücretin üzerinde olsa bile, yıllık 270 saatlik fazla mesai ücreti kadar fazladan ücret içermeyen ücret tutarları, fazla mesai dahil ücret olarak kabul edilmeyecektir.

Fazla mesai dahil iş sözleşmesinde 270 saatlik sınırın aşılması

Kararın Önemi: Ücretin fazla mesai dahil belirlendiği iş sözleşmeleri, 270 saatlik fazla mesaiye kadar geçerlidir.

Özet: İşçinin sözleşmedeki ücreti fazla mesai dahil belirlenmiş olsa bile; bu işçinin bir yıllık zaman diliminde yaptığı fazla mesai 270 saati aşarsa, 270 saatin üzerindeki fazla mesailerin ücretinin ayrıca ödenmesi gerekir.

Karar Metni: 7. Hukuk Dairesi Esas: 2016/19467 Karar: 2016/17454 Tarih: 25.10.2016

“…Aylık ücrete fazla mesai ücretlerinin dahil olduğunun kararlaştırıldığı hallerde işçi yıl içinde ne zaman 270 saatlik fazla mesai süresini doldurursa, ardından yaptığı her fazla saat çalışma için ücrete hak kazanacaktır. Bunun aksine yıl içinde henüz 30 saat dahi fazla çalışması bulunmayan işçi, bir aylık sürede örneğin 23 saat fazla çalışma yaptığı için fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. 270 saat yıllık ölçüttür. Sözleşmelerle bunun yıl içinde dağıtımı başka şekilde kararlaştırılabileceği gibi işyerinin, işin gerekleri, somut olay özellikleri nedeniyle de fazla çalışma sürelerinin toplamı aydan aya da farklilik arz edebilir.

Bu itibarla, yıllık 270 saatlik fazla mesainin davacının aldığı ücretin içinde kaldığı kabul edilerek Dairemizin yerleşik uygulamasına göre yıllık 270 saatlik fazla mesainin dolduğu tarihten itibaren fazla mesai ücreti hesaplanarak hüküm altına alınmalıdır. Başka bir anlatımla yıllık 270 saatlik fazla mesai aylık bazda 22,5 saat olarak hesaplanan fazla mesai süresinden mahsup edilmeden hesap döneminin başından başlayarak 270 saatlik fazla mesainin dolduğu tarihten itibaren fazla mesai ücreti hesaplanmalıdır. Örneğin 08.09.2010-31.12.2010 tarihleri arasında dönem için 270 saatlik fazla mesai 2010 yılının kasım ayında dolmakta ise fazla mesai süresi ve ücreti 2010 yılının aralık ayından itibaren, 2011 yılı için 270 saat Nisan ayında dolmakta ise 2011 mayıs ayından itibaren fazla mesai hesaplanmalıdır…”

Fazla mesai dahil iş sözleşmesinde 270 saatlik sınıra dahil olmayan çalışmalar

Kararın Önemi: Fazla mesai dahil belirlenmiş ücretler, işçinin yılda 270 saatlik fazla mesaisine kadar geçerli olsa da günlük çalışma süresinin 11 saati ya da gece çalışmasının 7,5 saati aşması durumları
buna istisnadır.

Özet: Ücreti fazla mesai dahil belirlenen bir işçinin yıllık fazla çalışma sü- resi 270 saati aşmasa da günlük 11 saati ya da gece döneminde 7,5 saati aşan çalışmaları ayrıca fazla mesai ücreti olarak ödenmelidir.

Karar Metni: 9. Hukuk Dairesi Esas: 2016/19323 Karar: 2017/9165 Tarih: 29.05.2017

”   davalı öte yandan iş sözleşmesine göre yıllık 270 saatlik fazla çalışmanın aylık ücrete dahil olduğunu bunun dışında fazla çalışma ve tatil çalışması olduğunda karşılığının ödendiğini… savuna-
rak davanın reddini istemiştir…

4857 sayılı Kanuna göre günlük 11 saati aşan çalışmalar ile gece çalışmalarında 7,5 saati aşan kısımlar yasak çalışmalar olup bu çalışmalar fazla çalışma açısından 270 saatlik sınır kapsamında değildir. Bu nedenle Mahkemenin 270 saatlik sınıra dayalı gerekçesi hatalıdır…”

İŞ HUKUKU AVUKATA SOR

FAZLA MESAİ DAHİL SÖZLEŞMELERİNDE İŞÇİ HAKLARI

1. Fazla Mesaiyi Reddetme Hakkı: İşçi, fazla mesaiye ilişkin bir madde bulunsa dahi, fazla mesai yapmayı reddedebilir. İş Kanunu, işçinin rızası olmadan fazla mesai yapılmasını engeller.

2. Fazla Mesai Ücretini Talep Etme Hakkı: İş sözleşmesinde fazla mesaiye ilişkin bir madde bulunuyorsa bile, işçi bu fazla çalışmalara karşılık zamlı ücret talep etme hakkına sahiptir. İşverenin, fazla mesaiyi sözleşme kapsamında sayması, işçiye fazla mesai ücretini ödememe hakkı tanımaz.

3. Serbest Zaman Kullanma Hakkı: İşçi, fazla mesai ücreti yerine serbest zaman kullanmayı talep edebilir. İş Kanunu, işçinin talep etmesi durumunda fazla çalıştığı saatler karşılığında serbest zaman hakkı tanır.

4. İş Akdinin Feshi Hakkı: İşçiye, fazla mesaiyi iş sözleşmesine dahil etmeden zorla fazla mesai yaptırılması, işçinin iş akdini haklı nedenle feshetmesine sebep olabilir. Bu durumda işçi, tazminat talep etme hakkına sahip olur.

İŞVERENİN FAZLA MESAİ ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

İşveren, fazla mesaiyi iş sözleşmesine dahil etmiş olsa dahi işçiye fazla mesai ücreti ödemek zorundadır. Fazla mesai ücreti, işçinin normal çalışma ücretinin %50 artırımlı olarak hesaplanır. Bu yükümlülüğün ihlali halinde işçi, fazla mesai ücretini talep etme hakkına sahiptir. İş Kanunu’nun emredici hükümleri doğrultusunda işverenin, işçinin rızası olmadan fazla mesai yaptırması ve ücreti ödememesi durumunda hukuki yaptırımlarla karşılaşması mümkündür.

FAZLA MESAİ ANLAŞMALARININ SINIRLARI VE YILLIK 270 SAAT SINIRI

Fazla mesai anlaşmalarında yıllık 270 saat sınırı uygulanır. İş Kanunu, işçiye yıllık en fazla 270 saat fazla mesai yaptırılabileceğini belirtir. İşveren, bu süreyi aşan fazla mesailerde işçinin rızasını almak zorundadır. İşçiye, yıllık 270 saati aşacak şekilde fazla mesai yaptırılması ve bu durumun sözleşmede zorunlu kılınması yasal değildir. İşçi, bu sınırın aşılması durumunda fazla mesai yapmayı reddetme hakkına sahiptir.

FAZLA MESAİ DAHİL İŞ SÖZLEŞMELERİNİN GEÇERLİ OLMASI İÇİN GEREKEN ŞARTLAR

1. İşçinin Rızası: Fazla mesaiyi içeren iş sözleşmeleri, işçinin açık rızası ile geçerli sayılır. İşçinin bu konuda onayı olmadan yapılan fazla mesai düzenlemeleri hukuken geçerli değildir.

2. Yasal Sınırlamalara Uygunluk: İşveren, fazla mesai dahil sözleşmelerde 270 saat sınırına uymak zorundadır. İş Kanunu’na aykırı şekilde yapılan düzenlemeler geçersiz sayılır.

İŞVERENİN FAZLA MESAİ KAYDINI TUTMA ZORUNLULUĞU

İşveren, fazla mesai süresini düzenli olarak kayıt altına almak zorundadır. Bu kayıtlar, işçinin fazla mesai ücreti veya serbest zaman taleplerini belgelendirmek açısından önem taşır. İşçi, işverenden fazla mesai kayıtlarını talep ederek çalışma saatlerini doğrulayabilir. İşverenin kayıt tutmaması halinde işçi, fazla mesai iddiasını tanık ifadeleri veya işyeri belgeleri ile kanıtlayabilir.

FAZLA MESAİ DAHİL İŞ SÖZLEŞMELERİNİN GEÇERLİLİĞİ

SONUÇ

Fazla mesai dahil iş sözleşmelerinin geçerliliği, İş Kanunu’nun emredici hükümlerine uygun olarak işçinin rızası ve haklarının korunması koşuluyla mümkündür. İşveren, işçiye rızası olmadan fazla mesai yaptıramaz ve fazla mesai ücretini ödemekle yükümlüdür. Ayrıca, işçiye fazla mesai yaptırılması durumunda yasal sınır olan 270 saat kuralına uyulması zorunludur. İşçiler, fazla mesai dahil iş sözleşmelerinin geçerliliği hakkında bilgi sahibi olarak haklarını koruyabilir ve gerektiğinde yasal yollara başvurarak haklarını talep edebilir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

1. Fazla mesai dahil iş sözleşmesi geçerli midir?

Evet, ancak işçinin rızası ile geçerlidir. İşçi, fazla mesaiyi kabul etmediği takdirde işveren fazla mesai yaptırma hakkına sahip olamaz.

2. İşveren, fazla mesaiyi iş sözleşmesine dahil ettiğinde ücret ödemek zorunda mı?

Evet, işveren fazla mesaiyi iş sözleşmesine dahil ederse yukardaki şartlar var ise ücret ödenmez.

3. Yıllık 270 saat fazla mesai sınırı aşılırsa ne olur?

İşçi, yıllık 270 saat sınırını aşan fazla mesaileri reddetme hakkına sahiptir ve işveren bu sürenin ötesinde fazla mesai yaptırmamalıdır.

4. Fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?

Fazla mesai ücreti, işçinin normal saatlik ücretine %50 zam eklenerek hesaplanır

5. Fazla mesai yerine serbest zaman kullanmak mümkün mü?

Evet, işçi talep ederse fazla mesai karşılığında ücret yerine serbest zaman kullanmayı tercih edebilir.

6. İşçi, fazla mesai yapmak istemediğinde ne yapabilir?

İşçi, rızası dışında fazla mesai yapmaya zorlanamaz ve bu durumda fazla mesaiyi reddetme hakkına sahiptir.

HUKUK ÖĞR HAKAN MUTLU