ÇEKTE VADE VE İBRAZ SÜRELERİ

Çekte vade ve ibraz süreleri, diğer kambiyo senetlerine göre daha karmaşık olabilmektedir. Çek, kıymetli evrak türlerinde olan kambiyo senedidir. Çekin temelinde havale ilişkisi yatar ve üçlü bir ilişki mevcuttur. Düzenleyen, lehtar ve muhatap vardır. Çekte muhatap her zaman bir bankadır. Çek aynı zamanda bir ödeme aracıdır. Çek bir kıymetli evrak olduğu için sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Aranılacak bir borç içerdiği için alacaklının muhatap bankaya çeki ödemesi için ibraz etmesi gerekmektedir. Buna ibraz süresi denir. Çekte diğer kambiyo senetlerinden farklı olarak vade bulunmamaktadır. Bu yazıda çekte vade sorununa ve ibraz sürelerine değinilecektir.

ÇEKTE VADE VE İBRAZ SÜRELERİNİN HUKUKİ TANIMI

Çek bir ödeme aracı olduğu için çekte vade bulunmamaktadır ve görüldüğünde ödenir. Çek, bir kambiyo olmasından ötürü sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Çekte bulunması gereken unsurlar TTK m.780 de hüküm altına alınmıştır. Bu unsurlar arasında vade bulunmamaktadır. TTK 795/1 uyarınca çek görüldüğünde ödenir ve bu kurala aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış sayılır.

Dolayısıyla çek metnine herhangi bir vade yazılsa dahi bu vade kaydı yazılmamış sayılmalıdır ve ibrazında ödenir. Elinde çek bulunan meşru hamil (Çekte dayalı hakkı elinde bulunduran kişi) ödeme almak için muhatap bankaya bunu ibraz etmesi gerekmektedir. İbraz, muhatabın çeki görmesine, geçerlilik unsurlarını incelemesine, ibraz edenin hak sahipliğini belirlemesine ve sonunda da ona ödeme yapmasına olanak sağlar. Çekin ibrazı açık veya zımnen ödeme talebini de içerir. Muhatap banka da bu sayede düzenleyenin yaptığı havalenin gereğini yerine getirir.

ÇEKLERDE VADE KAVRAMI NEDİR?

Çek bir kredi aracı değil, ödeme aracıdır. Bu yüzden çekte vade bulunmamaktadır. Çek görüldüğünde ödenir. Ancak uygulamada tarihi ileri bir tarih yazılarak çek düzenlenmektedir. TTK 795/2 hükmü uyarınca ileri tarihli çeklerin düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çeklerin ibraz günü ödeneceği hükme bağlanmıştır. “Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.” Dolayısıyla çekte ileri bir tarihin yazılması çeki geçersiz kılmamaktadır.

Çek Kanununa 31.12.2009 yılında geçici 2.madde ile üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazının geçersiz olduğu hüküm altına alınmıştır. 27/12/2023 tarihli ve 7491 sayılı Kanunun 65 inci maddesi ile bu süre 31.12.2025 tarihine kadar uzatılmıştır. Bu tarihe kadar ileri tarihli çekler düzenlenme tarihinden önce bankaya ibrazlarının geçersiz olmasıyla adeta kredi aracına dönüşerek sanki çekte vade varmış gibi bir hal olmuştur.

ÇEKİN İBRAZ SÜRESİ NEDİR? NASIL HESAPLANIR?

Çek, hamil tarafından belirli ibraz süreleri içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmelidir. TTK 796’da on gün, bir ay ve üç aylık süreler öngörülmüştür. Bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Dolayısıyla uzatılamaz veya kısaltılamaz.  Çekin, çek hesabının bulunduğu şubeden başka şubeye ya da muhatap banka dışında bir bankaya ibrazı da bu süreleri değiştirmez. İbraz süreleri çek üzerinde yazılan düzenlenme tarihi esas alınarak hesaplanır. Örneğin ileri bir tarihli çekte fiili düzenlenme tarihi ile çek üzerinde yazılan düzenlenme tarihi farklı olacağından çek üzerinde yazılan düzenlenme tarihini esas alarak hesaplama yapılır. TTK 796/3 hükmü gereği çek düzenlenirken düzenlenme tarihinin kendisi hesaba katılmaz.

İbraz süresi çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar. Bir çekin ibrazı ancak bir iş gününde ve iş saatlerinde yapılabilir (TTK 816/1). Çeke ilişkin işlemler ve özellikle ibraz ve protesto veya buna eşdeğer belirleme işlemlerinin yapılması için kanunla belirli sürenin son günü, pazara veya diğer bir tatil gününe rastladığı takdirde, bu süre onu izleyen ilk iş gününü kapsayacak kadar uzar. Aradaki tatil günleri süre hesabına dâhildir.

TTK 796 HÜKMÜNE GÖRE İBRAZ SÜRELERİ

TTK m.796’da Çekte ödeme için ibraz süreleri düzenlenmiştir. 796/1 uyarınca; Çek düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün, düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Yargıtayın yerleşik içtihadına göre büyükşehir statüsünde olan bir yerde düzenlenen çekin ödeme yeri bu büyükşehirin sınırları içindeyse aynı yer sayılır ve ibraz süresi 10 gündür. Büyükşehir statüsünde olmayan yerlerde ise aynı şehrin farklı ilçelerinde ise 10 günlük süre uygulanmaz. Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise 1 ay, ayrı kıtalarda ise 3 ay içinde muhatap bankaya ibraz edilmelidir.  Türkiye hem Asya hem Avrupa kıtasında olduğu için zaman zaman karışıklık olmaktadır.

Türkiye’nin tamamı için Avrupa kıtası olarak hesaplama yapmamız gerekmektedir. 796/2’de bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdenize sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdenize sahili olan bir ülkede düzenlenip Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır. Bu hüküm uyarınca Akdenize kıyısı olan bir ülkede düzenlenen çekin ödeme yeri Avrupa ülkesinde bir yerdeyse 3 aylık süre uygulanmaz ibraz süresi 1 aydır.

ÇEKİN İBRAZ SÜRESİNİN KAÇIRILMASI DURUMUNDA NE OLUR?

Çek TTK 796’da sayılan ibraz süreleri içinde ibraz edilmezse hamil kambiyo hukukundan kaynaklı müracaat haklarını kaybeder. Hamil, kendisinden önceki tüm hamillere ve düzenleyene karşı kambiyo hukukundan kaynaklanan çek bedelini diğer bedel ve masrafları ileri süremez. Dolasıyla çek kambiyo senedi vasfını yitirir. İbraz süresi geçtikten sonra düzenleyen çekten cayabilir. Eğer çekten caymışsa banka ibraz süresinden sonra gelen hamile ödeme yapmaz.

Çekten cayılmamışsa banka çek hesabında karşılık bulunması halinde çekte yazan bedeli ödeyip ödememekte serbesttir. İbraz süresinin geçmesinden sonra yapılan ciro, ancak alacağın temlikinin sonuçlarını doğurur. Hamilin cirantalarla düzenleyene ve başvurma borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakkın ilişkin zamanaşımı ibraz süresinin bitiminden başlar. Yargıtay ibraz süresi geçen çeki yazılı delil başlangıcı saymaktadır. “…Süresinde ibraz edilmeyen çekin yazılı delil başlangıcı sayılacağı…” (Yargıtay 19.HD’nin 28.11.2016 tarih ve 2016/15235 sayılı kararı)

ÇEKLERDE PROESTO NEDİR VE HANGİ DURUMLARDA GEREKLİDİR?

İbraz süresi gelen çekin hamil tarafından ödenmesi için bankaya ibraz edildiğinde ödenmemesi durumunda düzenleyene ve cirantalara karşı başvuru hakkının kullanılabilmesi için hamilin protesto çekmesi gerekir. Çekin karşılığının ödenmemesi durumunda bunun müracaat borçlularına bildirilmesi durumunda gereklidir.

Protesto, özel bir ihtarname türüdür. Ödenmesi için ibraz edilen kambiyo senetlerinin ödenmemesi halinde ibraz eden meşru hamil, noter kanalıyla ödememe protestosu adı verilen bu ihtarname türünü çekmelidir. Protesto, vade tarihinden itibaren 2 gün içerisinde çekilir. Çeklerde ise ödeme talep edilen gün hesaba katılmalıdır. Zira çekte vade yoktur.

ÇEKİN CAYMA HAKKI VE YASAL ŞARTLARI

Çekten cayma, muhataba verilmiş olan ödeme yetkisinin geri alınmasıdır. Çekten cayma belirli şartlara bağlanmıştır bu şartlar TTK m.799 da hüküm altına alınmıştır.

• TTK 796’da yer alan ibraz sürelerinin geçmiş olması gerekir.
• İbraz süresi içerisinde çekin ödenmek üzere muhatap bankaya ibraz edilmemiş olması gerekir.
• Düzenleyenin cayma beyanında bulunmuş olması gerekir.

Çekten cayma ibraz süresi içerisinde mümkün değildir. Düzenleyen ibraz süresi içerisinde çekten cayarsa bu cayma beyanı ibraz süreleri geçtikten sonra hüküm ifade eder. Düzenleyen iki halde çekten cayamaz.

1. Çekin süresinde ibrazının mücbir sebepler yüzünden mümkün olmaması
2. Çek düzenlenmesi ile muhatap nezdindeki karşılığın devredilmiş bulunması halinde çekten cayma mümkün değildir.

Çekten cayılmışsa muhatap bankanın hamile ödeme yapmaması gerekmektedir.

BANKALARIN ÇEKLERDE SORUMLULUK SÜRESİ

Kambiyo senedi olan çekte muhatap her zaman bir bankadır. Düzenleyenin banka hesabında para olmaması ve bu yüzden de çek bedelini ödeyememesi durumunda çek karşılıksız çıkmış olur.  Düzenleyenin muhatap nezdinde çekin ancak bir kısım karşılığının hazır bulunduğu takdirde, muhatap bu tutarı ödemekle yükümlüdür. Hesapta hiç karşılığı olmaması ya da hamilin kısmi ödemeyi kabul etmemesi halinde bankanın karşılıksızdır işlemi yapması gerekmektedir. Karşılığın hiç bulunmaması halinde karşılıksız çıkan çeklerde bankanın her bir çek yaprağı için 9275 lira ödemesi gerekmektedir. Karşılığı bulunan miktarı bankanın, hamile ödeme zorunluluğu bulunmaktadır.

Hamili bulunduğu çekin bedelini karşılığı olmasına rağmen ibraz tarihinde tahsil edememiş olan kişi fiili ödeme gününe kadar geçen her gün için bankadan ‰3 oranında gecikme cezası talep edebilir. Bankanın Çek Kanununa göre cezai sorumluluğu da bulunmaktadır. Bankanın sorumlu olduğu miktar ilgili banka tarafından hamile ödenmezse hamilin bankaya karşı dava açma hakkı ve takip yapma hakkı vardır. Bankanın sorumluluk süresi ise sınırlıdır. Çekin baskı tarihinden itibaren 5 yıl geçmişse bankanın sorumluluğu bulunmamaktadır.

ÇEKTE İBRAZ SÜRELERİNİN UZAMASI

Çekte TTK 796’da sayılan belirli ibraz süreleri vardır. Bu ibraz süresinin son günü tatil gününe denk gelirse onu izleyen ilk iş gününü kapsayacak kadar uzar. Kanunen belirli olan süreler içinde çekin ibrazı veya protesto edilmesi veya buna denk bir belirlemenin yapılması, bir devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engel nedeniyle gerçekleştirilememişse, bu işlemler için belirli olan süreler uzar.

ÇEKİN ZAMANAŞIMI SÜRELERİ NEDİR?

Çekte tek bir zamanaşımı öngörülmüştür. Hamilin cirantalarla düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

ÇEKİN TAKİBE KONULMASI İÇİN SÜRELER

Çek bir kambiyo senedidir. Bu yüzden kambiyo senetlerine mahsus takip yoluyla icra takibine konulabilir. Çekte zamanaşımı süresi 3 yıldır bu yüzden ibraz süresinin ardından 3 yıl içinde kambiyo senetlerine mahsus takip yoluyla takip başlatılmalıdır.

ÇEKTE SÜRELERİN HESABI VE TATİL GÜNLERİNE DENK GELMESİ

Çekte ibraz süreleri düzenlenme tarihi hesaba katılmaksızın ertesi günü başlar. TTK 796’da hüküm altına alınmıştır. Çekin ibrazı için kanunla belirli sürenin son günü, pazara veya diğer bir tatil gününe rastladığı takdirde, bu süre onu izleyen ilk iş gününü kapsayacak kadar uzar. Aradaki tatil günleri süre hesabına dâhildir. Çekte zaman zaman düzenlenme tarihi yanlış bir gün olarak yazılabilmektedir. Örneğin 30 Şubat gibi düzenlenme tarihleri atıldığında ayın son gününün kastedildiği anlaşılmaktadır. Fakat 33 Şubat gibi takvimde olmayan bir günün yazılması durumunda ise düzenlenme tarihi geçersizdir.

ÇEKİN ÖDENMEZLİK BELGESİ ALMA SÜRESİ

Çekte ödenmezlik belgesi, çekin muhatap banka tarafından ödenmediği takdirde alınan bir belgedir. Bir başka deyişle çekin ödenmediğinin resmi bir kaydıdır. Ödenmezlik belgesi, çekin neden ödenmediğini gösterir. Bu sayede meşru hamil sıfatını taşıyan kimse, karşılıksız olan çekin hukuki sonuçlarından yararlanmak için bunu mahkemede ispat için kullanabilir.

Ödenmezlik belgesi;

• Çekin karşılıksız çıkması,
• Çekin şekil eksiklerini içermesi,
• İbraz süresinin geçmiş olması,

Gibi sebeplerle düzenlenerek verilebilir.

Herhangi bir sebeple ödeme yapmayı reddeden bankadan talep edilen ödemezlik belgesi net bir şekilde kanuni bir süreye bağlanmamıştır. Fakat ortalama olarak talepten itibaren birkaç gün içinde banka tarafından düzenlenerek meşru hamile verilmektedir.

ÇEKLERDE PROTESTO SÜRELERİ

Çekin banka tarafından tamamen veya kısmen ödenmemesi halinde hamil, düzenleyen ile kendisinden önceki başvuru borçlularının tamamına müracaat edebilir. Çekte müracaat hakkının kullanılabilmesi ödememe keyfiyetini tespit eden bir kayda muhtaçtır. Resmî bir belge niteliğindeki “protesto” ile, muhatap tarafından, ibraz günü de gösterilmek suretiyle, çekin üzerine yazılmış olan tarihli bir beyanla veya bir takas odasının, çek zamanında teslim edildiği hâlde ödenmediğini tespit eden tarihli bir beyanıyla yapılabilir. Protesto veya buna denk olan belirleme, ibraz süresinin geçmesinden önce yapılmalıdır. İbraz, sürenin son gününde yapılırsa, protesto veya buna denk belirleme, izleyen iş gününde de yapılabilir.

ÇEKİN KARŞILIKSIZ ÇIKMASI DURUMUNDA HUKUKİ SÜRELER

Çekin muhatap bankaya ibrazında çek hesabında hiç veya yeterli miktarda para olmaması yahut para olmasına rağmen bloke edilmiş bulunması gibi sebeplerle kısmen veya tamamen ödenemeyen çek bakımından “karşılıksızdır” işleminin yapılması gerekmektedir.  Çekin ibraz süresinden sonra karşılıksızdır işlemi yapılmaz.

Hamilin talep etmesi halinde karşılıksızdır işlemi çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın Çek kanunu m.3/3’te öngörülen yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz edilen gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi durumunda bu husus belirtilmek ve bu kişi ile banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Karşılıksızdır işleminin ibraz süresinden önce yapılması gerekmektedir.

ÇEKLERDE CAYMA SÜRECİ VE CAYMA HAKKI NEDİR?

Çekten cayma halinde düzenleyenin ibraz süresi geçtikten sonra çekten sorumlu olmaması demektir. Çekten ancak ibraz süresi geçtikten sonra cayılabilir. İbraz süresinden önce cayılmışsa ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder. İbraz süresi geçtikten sonra çekten cayılmışsa hamil çeki ibraz ederse banka ödeme yapmayacaktır. Çekten cayılmamışsa hamil ibraz süresi geçtikten sonra çeki muhatap bankaya ibraz ederse çekin bedelini ödeyip ödememek bankanın takdirindedir.

ÇEKTE MÜCBİR SEBEPLER

Çekte mücbir sebepler TTK m.811 de düzenlenmiştir.  Kanunen belirli olan süreler içinde çekin ibrazı veya protesto edilmesi veya buna denk bir belirlemenin yapılması, bir devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engel nedeniyle gerçekleştirilememişse, bu işlemler için belirli olan süreler uzar. Hamil, mücbir sebebi gecikmeksizin kendi cirantasına ihbar etmeye ve bu ihbarı çeke veya alonja kaydedip, bunun altına, yerini ve tarihini yazarak imzalamakla zorunludur. 723’üncü madde hükümleri burada da uygulanır.

Mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra hamil, çeki gecikmeksizin ödeme amacıyla ibraz etmek ve gereğinde protesto veya buna eş değerde bir belirlemeyi yaptırmak zorundadır. Mücbir sebep, ibraz süresinin bitiminden önce olmak şartıyla, hamilin bu sebebi kendinden önce gelen borçluya ihbar ettiği günden itibaren onbeş günden fazla devam ederse, çekin ibrazına ve protesto çekilmesine veya buna eş değerde bir belirlemeye gerek kalmaksızın başvurma hakkı kullanılabilir. Hamilin veya çeki ibraz etmekle, protesto çekmekle ya da aynı nitelikte bir belirlemeyi yaptırmakla görevlendirdiği kişinin, sadece kendileriyle ilgili olgular mücbir sebep sayılmaz.

ÇEKTE VADE VE İBRAZ SÜRELERİ

SIKÇA SORULAN SORULAR

Çek hangi süreler içinde bankaya ibraz edilmelidir?

Düzenlenme ve ödeme yeri aynı olan çekler 10 gün içinde ibraz edilmelidir. Düzenlenme ve ödeme yeri farklı olan ama yanı kıtalarda olan çekler 1 ay, farklı kıtalarda olan çekler ise 3 ay içinde ibraz edilmelidir.

İbraz süresi geçtiğinde çek geçersiz olur mu?

İbraz süresi geçtikten sonra artık o çeke herhangi bir işlem yapılmaz. Kambiyo senedi vasfını yitirir.

Çekte protesto süresi ne kadardır?

Protesto veya buna denk olan belirleme, ibraz süresinin geçmesinden önce yapılmalıdır. İbraz, sürenin son gününde yapılırsa, protesto veya buna denk belirleme, izleyen iş gününde de yapılabilir.

Çekte zamanaşımı süresi nedir? Alacaklar ne kadar süre korunur?

Çekte zamanaşımı süresi 3 yıldır.

İbraz süreleri cumartesi veya resmi tatil gününe denk gelirse ne yapılır?

İbraz süresi, onu izleyen ilk iş gününü kapsayacak şekilde uzar.

Çekte vade ileri bir tarihe uzatılabilir mi?

Evet uzatılabilir fakat Çek Kanunu geçici madde 3 uyarınca ileri tarihli çekler düzenlenme tarihinden önce ibraz edilemez.

Çek Geçerlilik Süresi Kaç Yıldır?

Çeke bağlı hakların zamanaşımı süresi 3 yıldır.

Çekte 10 Günlük Süre Ne Zaman Başlar?

Çekte 10 günlük süre çekin düzenlendiği gün hesaba katılmaksızın ertesi günü başlar. Fiilen olan düzenlenme tarihi değil senet metni üzerindeki düzenlenme tarihi esas alınır.

Çek 10 Gün İçinde Tahsil Edilmezse Ne Olur?

İbraz süresi geçtiği için düzenleyen cayma hakkını kullanmadıysa çekin ödenip ödenmemesi bankanın inisiyatifinde olur. Düzenleyen cayma hakkını kullanmışsa 10 günlük süreden sonra ibraz edilen çek ödenmez.

Çekte Vade Tarihi Var Mıdır?

Çek bir ödeme aracı olduğu için çekte vade olmaz.

31 Şubat Tarihli Çek Ödenir Mi?

Yargıtay kararına göre 31 Şubat tarihli çek 28-29 şubat olarak hesaplanır.

Çekte Tarih Nasıl Yazılır?

Çekte tarih GG/AA/YYYY şeklinde yazılır.

Çekin Vade Tarihi Geçerse Ne Olur?

Çek artık ciro edilemez ve kambiyo senetlerine mahsus takip yolu ile icra takibi yapılamaz.

Çekte Neden Vade Olmaz?

Çek bir kredi aracı değildir, ödeme aracıdır. Bu yüzden çekte vade olmaz, görüldüğünde ödenir.

Çekte İbraz Süresi Ne Zaman Başlar?

Çekte yazan keşide tarihinin ertesi günü başlar.

İbraz Süresi Kaçırılan Çek İcra Takibine Konu Olabilir Mi?

Evet konulabilir. Kambiyo senedi vasfını yitireceği için kambiyo senetlerine mahsus olan icra takibine konu olamaz.

Çekten Cayma Süresi Geçirilmişse Ne Olur?

İbraz süresinden sonra ibraz edilen çekten cayılmamışsa çek hesabında karşılık olması halinde çek karşılığının ödenmesi bankanın takdirindedir.

Çek Ne Zaman Geçersiz Olur?

TTK’da çek için olan zorunlu unsurlardan herhangi birinde eksiklik varsa çek geçersiz olur.

Çek Bozdurma Süresi Ne Kadardır?

Çek ibraz süresinin sonuna kadar bozdurulabilir.

Çek Süresinde İbraz Edilmezse Ne Olur?

Çek süresinde ibraz edilmezse çek kambiyo senedi vasfını yitirir ve müracaat hakkı kullanılamaz.

Gününde Ödenmeyen Çek Ne Olur?

Muhatap banka tarafından çekin arkasına karşılıksızdır işlemi yapılır.

EYLEM KIZAR