BASIN İŞ KANUNUNA GÖRE GAZETECİLERİN HAKLARI

Gazetecilerin hakları, kısaca Basın İş Kanunu da denilen 5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’da düzenlenmektedir. Gazetecilerin hakları, basın özgürlüğü ve ifade özgürlüğü gibi temel insan haklarıyla doğrudan ilişkili bir konu olmakla birlikte gazetecilerin özgürce haber yapabilmeleri, sansür ve baskılardan uzak durabilmeleri, kaynaklarını koruyabilmeleri ve güvenli bir çalışma ortamına sahip olabilmeleri için kritik bir rol oynamaktadır.  İlgili kanuna göre gazetecilerin haklarına değinmek hem gazeteciler hem de demokratik bir toplumun işleyişi bağlamında önem taşımaktadır. Makalemizde gazetecilerin kıdem tazminatı hakkı, çalışma süreleri ve fazla mesai hakkı, ihbar tazminatı hakkı, yıllık izin hakları, ücret ve ödeme hakları, sosyal güvenlik hakları, işe İade davası ve tazminat talepleri konularına değineceğiz.

BASIN İŞ KANUNUNA TABİ SAYILAN KİŞİLER

Türkiye’de yayınlanan gazete, internet haber siteleri, internet haber siteleri ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunundaki “işçi” tarifi şümulü haricinde kalan kimselerle bunların işverenleri Basın İş Kanunu’na tabidir. Basın İş Kanunu’na tabi olmakla birlikte İş Kanunu’na tabi olmayan kimseler gazeteci olarak adlandırılmaktadır. Basın İş Kanunun kapsamına giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denmektedir.

Devlet, vilayet ve belediyeler ve İktisadi Devlet Teşekkül ve müesseseleriyle sermayesinin yarısından fazlası bu teşekküllere ait şirketlerde istihdam edilen memur ve hizmetliler Basın İş Kanunu’na tabi değillerdir.

BASIN İŞ KANUNUNA GÖRE GAZETECİLERİN HAKLARI

BASIN İŞ KANUNUNA GÖRE GAZETECİ HAKLARI

Basın İş Kanunu, gazetecilere birtakım haklar sağlamaktadır. Bu haklar şu şekilde sayılabilir;

• Kıdem tazminatı hakkı
• Çalışma süreleri ve fazla mesai hakkı
• İhbar tazminatı hakkı
• Yıllık izin hakları
• Ücret ve ödeme hakları
• Sosyal güvenlik hakları
• İşe İade davası ve tazminat hakları
• Sendikalaşma hakkı
• Sözleşmeyi fesih hakkı

GAZETECİLERİN KIDEM TAZMİNATI HAKKI VE ŞARTLARI

Gazetecilerin haklarından biri olan kıdem tazminatı basın iş kanunu altında düzenlenmekle birlikte kanunda gösterilen sebeplerden biriyle sözleşmesi feshedilmiş olup belirli bir süre o yerde çalışmış olan gazeteciye ya da gazetecinin ölümü halinde mirasçılarına işveren tarafından yasal bir yükümlülük olarak ödenmesi gereken tazminat hakkıdır.

Basın iş kanunu madde altıya göre kıdem tazminatının şartları şunlardır:

1. Meslekte En Az 5 Yıl Çalışmış Olmak: Kıdem hesaplanırken mesleğe ilk giriş tarihinden itibaren hesaplanarak 5 yıl şartının gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılır. Deneme süresi kıdem hesabında dikkate alınırken başka bir meslekte çalışarak geçirilen süreler kıdemden sayılmamaktadır. Bu 5 yıllık süre toplu iş sözleşmeleri ile bir yıla indirilebilmektedir.
2. Sözleşmenin Feshedilmesi: Hizmet akdinin fesih bildirimi ile ihbar öneline uyulup uyulmaması önem arz etmeksizin sözleşmenin sona erdirilmesi ile gazetecilerin haklarından biri olan kıdem tazminatına hak kazanılacaktır. Basın İş Kanunu’nun madde 11/3’te sayılan sebeplerle haklı nedenle feshedilmesi halinde işverenin gazeteciye kıdem tazminatı ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır.

Kıdem tazminatının hesaplanmasında gazetecilik mesleğinde çalışılan süre dikkate alınırken gazeteciye her hizmet yılı veya küsuru için son aylığı esas alınmak suretiyle her yıl için bir aylık ücreti miktarında kıdem tazminatı verilir.

BASIN İŞ KANUNU’NA GÖRE GAZETECİLERİN ÇALIŞMA SÜRELERİ VE FAZLA MESAİ HAKKI

Basın İş Kanunu ek madde 1’deki çalışma müddeti ve fazla mesai saatlerine ilişkin düzenleme bağlamında;

• Gazetecilerin günlük çalışma süreleri gece ve gündüz devrelerinde sekiz saattir. Çalışma süreleri sözleşme ile azaltılabilir.

1. Sürekli gece çalışanların hafta tatili iki gündür. Sürekli gece çalışan gazetecilerin haftalık çalışma süresi kırk saattir.
2. Gündüz çalışan gazetecilerin hafta tatili bir gündür. Haftalık çalışma saati 48 saattir.

Fazla Mesai: Gazetecilerin günlük çalışma süreleri gece ve gündüz devrelerinde sekiz saatten fazla çalışma yapılması halinde fazla mesai yapıldığı kabul edilmektedir. Her ne kadar Basın İş kanunu ek madde 1’e göre fazla mesai üç saatten fazla olmamalı düzenlemesi olsa da üç saatten fazla mesainin yapılması halinde gazeteci fazla mesai ücretine hak kazanır. Her bir fazla çalışma saati için verilecek ücret, normal çalışma saati ücretinin %50 fazlasıdır. Gazetecinin saat 24’ten sonra yaptığı fazla çalışma için ücretini %100 zamlı almaktadır.

GAZETECİLERİN İHBAR TAZMİNATI HAKKI

Fesih bildiriminin gazeteciye bildirilme süreleri bulunmaktadır. Bu süreler;

• Gazetecinin kıdemi 5 yıldan daha az ise 1 ay,
• Gazetecinin kıdemi 5 yıldan fazla ise 3 ay öncesinden bildirim yapılması gerekmektedir.

Bu sürelere uyulmaması halinde gazetecilerin haklarından birisi olan ihbar tazminatı gündeme gelir. Gazetecinin o iş yerinde işe başladığı tarih bu tazminat bakımından önemli iken en son aldığı ücret üzerinden bir hesaplamalar yapılır. Sözleşmenin işveren tarafından fesih durumunda ödenen, akdin feshedilmesi ve ihbar önerilerine uyulmaması halinde doğan bir tazminattır. İşveren tarafından sözleşmesi sona erdirilen gazeteciye feshi ihbar edilen sözleşmenin ilgili olduğu her hizmet yılı veya kusuru için, son aylığı esas olmak suretiyle her yıl için bir aylık ücreti miktarında tazminat verilir.

BASIN İŞ KANUNU KAPSAMINDA GAZETECİLERİN YILLIK İZİN HAKLARI

Gazetecilerin haklarından birisi olan yıllık izin hakları gazetecilik mesleğinde ne kadar çalıştığı esas alınarak hesaplanır. Hesaplama yapıldığında karşımıza çıkan yıllık izin hakları şu şekillerdedir;

• Günlük bir yayında çalışan bir gazeteciye, en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla, yılda dört hafta tam ücretli izin verilir.
• Gazetecilik mesleğindeki hizmeti on yıldan yukarı olan bir gazeteciye, altı hafta ücretli izin verilir.
• Günlük olmayan yayınlarda çalışan gazetecilere her altı aylık çalışma devresi için iki hafta ücretli izin verilir.

GAZETECİ İŞTEN ÇIKARILDIĞINDA HAKLARI NELERDİR?

Yukarıda da açıklandığı üzere gazetecilerin haklarından birisi olan kıdem tazminatı şartlar sağlandığı takdirde her bir kıdem yılı için ayrı ayrı olacak şekilde bir aylık ücreti tutarında kıdem tazminatına hak kazanırlar.

Fesih bildirim sürelerine uyulmaksızın sözleşmenin feshedilmesi halinde bu süreye tekabül eden ücret tutarında gazetecilerin haklarından biri olan ihbar tazminatına hak kazanılır.

İş akdinin haklı nedenlerle feshedilmesi halinde ihbar önelleri bulunmadığından (derhal fesih) ihbar tazminatına hak kazanılmaz fakat şartlar bulunduğu takdirde kıdem tazminatına hak kazanılır.

Bir yayının veçhe ve karakterinde gazeteci için şeref veya şöhretini veya umumiyetle manevi menfaatlerini ihlal edici bir vaziyet ihdas edecek şekilde bariz bir değişiklik vukuu halinde gazetecinin haklı fesih halinden söz edilir. İşverenin haklı fesih hali ise, vazifesinin ifasıyla ilgili hususlarda gazetecinin bilerek veya ağır bir ihmali neticesi olarak mevkutenin itibar veya şöhretine halel verecek fiil ve harekette bulunması halidir.

BASIN İŞ KANUNUNA GÖRE GAZETECİLERİN HAKLARI

BASIN İŞ KANUNU’NA GÖRE GAZETECİLERİN ÜCRET VE ÖDEME HAKKI

Basın İş Kanunun kapsamına giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışan gazetecilerin ücret miktarı işvereni ile yaptığı sözleşmede yazılı olarak belirlenmesi zorunludur. İki yılda bir terfinin arttırılması durumunda da sözleşmede belirlenen yüzde oranınca ücreti arttırılmaktadır. Gazetecinin sözleşmede belirtilen işler haricinde başka işleri de yapması halinde ayrıca ücret alır. Ücret, her ay peşin olarak ödenmelidir. Vaktinde ödenilmeyen ücretler hakkında geçecek her gün için %5 fazlası ile ödeme yapılması zorunludur.

GAZETECİLERİN İŞ GÜVENCESİ: BASIN İŞ KANUNU’NA GÖRE HAKLAR VE KORUMA

Gazetecilerin iş güvencesi, işverenin keyfi tutumunu önleme, iş sözleşmesinin işçi açısından zayıflığını giderme, gazetecilerin haklarını koruma gibi fonksiyonlar üstlenen gazeteciyi koruyan bir kavramdır. İş Güvencesi Kanunu’nun en az 30 işçi çalıştıran işyerlerini kapsaması nedeniyle bütün gazeteciler kapsam dahilinde değildir.

Yargıtay’ın gazeteci ve işveren arasında akdedilen sözleşmelerin yazılılığını ispat şartı olarak kabul etmesi, gazetecilerin çalışma koşullarında belirlilik yaratma amacı taşımaktadır. Bu bağlamda gazeteci aleyhine sonuçlar ortaya çıkmasının önüne geçilerek gazeteciye iş güvencesi sağlanılmaya çalışılmıştır.

Gazetecinin iş güvencesi ödemelerinden yararlanabilmesi için bazı şartlar kanunun ilgili maddelerinde düzenlenmiştir.

• Meslekte en az beş yıl çalışmış olan gazeteciler kıdem tazminatına hak kazanır. Bu hesaplama yapılırken mesleğe ilk giriş tarihinden itibaren hesaplama yapılır.
• Birinci maddenin şümulüne giren bir işyerinde işverenle arasındaki hizmet münasebeti bir veya müteaddit mukaveleye istinaden fasılasız olarak en az beş yıl sürmüş olan gazetecinin işine son verilmesi yapılacak yazılı ihbardan itibaren üç ay geçtikten sonra muteber olur. Beş seneden az hizmeti olanlar için bu ihbar müddeti bir aydır. İhbar müddetinin son günü olan tarih tazminata esas tutulur ve yıllık izinden sayılmaz
• Yıllık iznin kullanılmamış ve işçi işten çıkarılmışsa izin süresine ait ücreti kendisine peşin olarak ödenir.
• İş veren tarafından haklı neden olmaksızın feshedilmesi halinde gazetecinin haklarından birisi de kıdem tazminatı olur.
• Gazetecinin uğradığı hastalık sebebiyle iş akdi işveren tarafından feshedilemez. Ancak, bu hastalığın altı aydan fazla uzaması halinde tazminat verilmek suretiyle akdin feshine gidilebilir.

İş Güvencesinden yararlanabilmek için;

1. İş Kanunu’na veya Basın İş Kanunu’na Tabi Olma
2. İş Sözleşmesinin feshedilmesi
3. Gazetecinin belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışması
4. Otuz veya daha çok gazeteci çalıştığı işyerinde çalışma
5. İşyerinde en az altı aydan beri çalışıyor olmak
6. Gazetecinin Belirli nitelikteki işveren vekillerinden olmaması

BASIN İŞ KANUNU’NA GÖRE GAZETECİLERİN SOSYAL GÜVENLİK HAKLARI

Gazeteciler Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamındadırlar. Gazeteciler kısa süreli sigorta kollarından faydalanmaktadırlar.

1. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası: Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü’nde yer verilen cetvele göre gazetecinin hastalanması ve bu hastalığın gazeteci işe başladıktan sonra en az 3 yıl içerisinde ya da işten ayrıldıktan sonra en fazla 3 yıl içerisinde gerçekleşmesi halinde bu hastalık meslek hastalığı sayılmaktadır. Bu cetvele bağlı olarak bazı hastalıklarda bu süre daha kısa olabilmektedir.
2. Hastalık Sigortası: Gazetecinin uğradığı hastalık sebebiyle iş akdi işveren tarafından feshedilemez. Ancak, bu hastalığın altı aydan fazla uzaması halinde tazminat verilmek suretiyle akdin feshine gidilebilir. Hastalığın 6 aydan fazla sürmesi halinde sözleşmenin tazminat verilerek sona erdirilmesi durumunda gazeteci azami bir yıl içerisinde iyileşirse eski işine tercihen alınır.
3. Analık Sigortası: Gazetecinin hamileliği durumunda hamileliğin yedinci ayından itibaren doğumun ikinci ayının sonuna kadar izinli sayılmaktadır, bu süre zarfında gazeteci son aldığı ücretin yarısını alır. Erkek gazetecinin eşinin hamileliği durumunda ödeme alması gazeteciler bağlamında mümkün değildir.

Uzun süreli sigorta kollarından faydalanmaları mümkündür. Gazetecilerin sigortalılık süreleri her tam yılı için 90 gün eklenir. Dolayısıyla itibari süre eklenmektedir.

Malullük sigortası bakımından itibari süre eklenmek suretiyle diğer işçiler ile aynı haklara sahip olmaktadırlar.

Kadının 58, erkeğin 60 yaşında doldurması ve en az 7.000 prim ödeme gün sayısının bulunması ya da kadının 58, erkeğin 60 yaşını doldurması, 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 4.500 prim ödeme gün sayısının olması halinde yaşlılık sigortasından faydalanabilen gazetecilerin yaşlılık aylığından faydalanması mümkün olur.

Ölüm sigortasından faydalanan işçinin ölümü halinde sigortalının yakınlarına aylık bağlanması, toptan ödeme yapılması, cenaze masrafı karşılığının verilmesi gibi yardımlar sağlanır.

GAZETECİLERİN YASAL HAKLARI: İŞE İADE DAVASI VE TAZMİNAT TALEPLERİ

Gazetecilerin haklarından birisi de işe iade davası açabilmesi ve tazminat talep edebilmesidir. İş güvencesine tabi gazetecinin işverenin geçerli nedene dayanmadığına dair iddiası, feshin kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren bir aylık hak düşürücü süre içerisinde iş mahkemesine götürülmek üzere işe iade davası açılabilir. Bu süre içerisinde feshin geçersizliğinin tespiti davası açılmaz ise işverenin yaptığı fesih geçerli hale gelir.

İşe iade için öncelikle feshin geçersizliğine karar verilmesi şarttır. Feshin geçersizliğine dair karar tespit niteliğindedir. Tespit ettirmek için açılan dava uygulamada işe iade davası olarak adlandırılır ve bu dava sonunda mahkemenin işe iade kararı vermesi halinde işçinin 10 günlük süre içerisinde işverene başvuruda bulunması gerekmektedir. Bu başvuru neticesinde işveren işçiyi işe başlatmalıdır. Gazetecinin süresi içerisinde başvurmasına ve işverenin çağırdığı halde işe başlamaması halinde işverence yapılan ilk fesih geçerli bir feshin sonucunu doğurur. Bu halde işe başlatmama tazminatı, boşta geçen süre ücreti ve diğer hakların talebi mümkün değildir.

Mahkemenin işe iade kararı vermesi halinde işçinin süresi içerisindeki başvurusuna rağmen işverenin işe başlamayacağını bildirmesi halinde bildirim tarihi fesih tarihi sayılır. Bir aylık başlatma süresi sonuna kadar açıkça işe davet edilmemesi halinde fesih tarihi bu bir aylık sürenin sonu olarak kabul edilir.

İş güvencesine tabi gazetecinin süresi içerisinde işe başvurmuş olmasına rağmen işveren tarafından işe başlatılmaması halinde işe başlatmama tazminatına hak kazanır.

BASIN İŞ KANUNUNA GÖRE GAZETECİLERİN HAKLARI

SIKÇA SORULAN SORULAR

Basın Çalışanları Kimlerdir?

Türkiye’de yayınlanan ve yayımlanan gazeteciler, haberciler, muhabirler, kameramanlar gibi meslek grupları basın iş kanununa tabi tutulmuştur. Özetlemek gerekirse basın çalışanları basın iş kanununa tabi olarak çalışan işçilerdir.

Gazetecilerin Hakları Nelerdir?

Basın İş Kanunu’na tabi olan gazetecilerin; kıdem tazminatı alma hakkı, çalışma süreleri ve fazla mesai hakkı, ihbar tazminatı alma hakkı, yıllık izin hakları, ücret ve ödeme hakları, sosyal güvenlik hakları, işe İade davası ve tazminat haklarıdır. Gazetecilerin hakları Basın İş Kanunu’nda düzenlenmektedir.

Gazeteci İstifa Ederse Tazminat Alır Mı?

Şartların oluşması halinde gazetecilerin haklarından birisi olan kıdem tazminatına hak kazanmaları mümkündür. Burada basın işçisinin haklı fesihle sözleşmesini feshetmesi gerekir ki tazminat almaya hak kazanılabilsin. Örneğin mobbing üzerine iş sözleşmesini sonlandıran bir gazeteci, tazminat almaya hak kazanabilir.

Gazeteci Başka İşte Çalışabilir Mi?

Gazetecinin sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa başka bir işte çalışması mümkündür.

Gazetecilerin Yıllık İzin Süreleri Ne Kadardır?

Gazetecilerin haklarından birisi de yıllık izin süreleridir. Günlük bir mevkutede çalışan bir gazeteciye, en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla, yılda dört hafta tam ücretli izin verilir. Gazetecilik mesleğindeki hizmeti on yıldan yukarı olan bir gazeteciye, altı hafta ücretli izin verilir. Günlük olmayan mevkutelerde çalışan gazetecilere her altı aylık çalışma devresi için iki hafta ücretli izin verilir.

Gazetecinin Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatının hesaplanmasında gazetecilik mesleğinde çalışılan süre dikkate alınırken gazeteciye her hizmet yılı veya küsuru için son aylığı esas alınmak suretiyle her yıl için bir aylık ücreti miktarında kıdem tazminatı verilir.

Gazeteci Kaç Saat Çalışır?

Basın İş Kanunu çerçevesindeki bir gazetecinin gece ve gündüz devreleri şeklinde çalışma saatleri vardır. Buna göre bir gazetecinin çalışma süresi gece ve gündüz saatlerinde 8 saattir. Belirtmek gerekir ki bir gazetecinin gece veya gündüz çalışıyor oluşu çalışma saatleri bakımından bir değişiklik yaratmaz.

Gazeteci İşçi Sayılır Mı?

4857 sayılı İş Kanunu’nda “işçi” olarak tanımlanmayan Türkiye’de yayınlanan gazete, internet haber siteleri, internet haber siteleri ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan kişilere gazeteci denir. Dolayısıyla gazeteciler, İş Kanunu kapsamında işçi sayılmaz. Fakat gazeteciler, Basın İş Kanunu özelinde çalışanlardır.

DİLAY ERGENÇ