DAVA VE CEZA ZAMANAŞIMI NEDİR?

DAVA VE CEZA ZAMANAŞIMI NEDİR?

Dava zamanaşımı 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 66. Maddesinde yer almıştır. Ceza zamanaşımı ise TCK 68. Maddesinde işlenmiştir; ilgili kanun maddeleri uyarınca zamanaşımı süreleri, zamanaşımı sürelerinin gerçekleşme koşulları gibi temel konularla alakalı olarak ayrıntılı bilgiler yer almaktadır.

DAVA VE CEZA ZAMANAŞIMI NEDİR?

Türk Ceza Kanunu’nun 66. Maddesi uyarınca dava zamanaşımı, suçun işleniş tarihinden itibaren kanunda öngörülen sürelerin geçmesine rağmen dava açılmaması, dava açılmış olmasına rağmen davanın görülmesine devam edilememesi veya davanın sonuçlandırılmasına engel bir durum olması halinde devletin faili cezalandırma hakkının kalkmasına neden olan hukuki bir durumdur.

Türk Ceza Kanunu’nun 68. Maddesinde düzenlenen ceza zamanaşımı ise, mahkumiyet hükmünün kesinleşmesine rağmen kanunda yer alan sürelerin geçmesinden itibaren ilgili kararın infaz edilmesinden vazgeçilmesidir.

Dava zamanaşımı ile ceza zamanaşımının arasındaki dikkat edilmesi gereken fark şudur; Dava zamanaşımında devletin cezalandırma hakkı ortadan kalkmaktadır. Ceza zamanaşımında ise mahkumiyet kesinleşmiştir ancak infaz edilmesinden vazgeçilmiştir.

DAVA ZAMANAŞIMI SÜRESİ

Öncelikle belirtmek gerekir ki; “olağan” ve “uzamış” şeklinde iki çeşit dava zamanaşımı süresi vardır. Dava zamanaşımının kesilmesine sebep olacak unsurlardan birisi somut olayda mevcut ise; şüpheli veya sanık hakkında “uzamış  zamanaşımı süreleri uygulanır.” Türk Ceza Kanunu madde 66 uyarınca olağan zamanaşımı süresi en az 8 yıl iken uzamış dava zamanaşımı süresi 12 yıldır. Dava zamanaşımı süreleri ceza zamanaşımı sürelerinden farklıdır. Dava zamanaşımı, hükmün kesinleşmesinden öncesi ile ilgilenirken ceza zamanaşımı hükmün kesinleşmesinden sonrası ile ilgilenir.

DAVA ZAMANAŞIMI SÜRESİ NASIL BELİRLENİR?

Dava zamanaşımını sürelerinin nasıl hesaplanacağı ve kim tarafından gözetileceği merak edilmektedir.  Zamanaşımı cumhuriyet savcısı veya mahkemece re’sen dikkate alınmaktadır. Zamanaşımı süreleri hesaplanırken suçun kanunda yer alan üst sınırıyla sanığın yaşı göz önüne alınır. Bu noktada önemli olan etken suçun ağırlığıdır. Suçun ağırlığı ise öznel bir kavram olmamakla birlikte kanunda suçlara nitelikli hallerine suçları ağırlaştıran faktörlere yer verilmiştir.

DAVA VE CEZA ZAMANAŞIMI NEDİR

DAVA ZAMANAŞIMI SÜRESİ NE ZAMAN İŞLEMEYE BAŞLAR?

Dava  zamanaşımı süresinin başlangıcı suçun işlenip işlenmemesi, tamamlanıp tamamlanmaması gibi temel hukuki unsurlara bağlı olarak değişiklik göstermektedir.Tamamlanmış suçlarda zamanaşımı süresinin başlangıcı suçun işlendiği günden itibaren başlarken; Teşebbüs halinde kalan suçlarda suçla ilgili son hareketin yapıldığı günden itibaren başlar. Kesintisiz suçlarda ise kesintinin gerçekleştiği tarihte ve zincirleme suçlarda ise son suçun işlendiği günden itibaren başlar. Suçun çocuklara karşı; üstsoy veya bunlar üzerinde etki gücü olan kişilerce işlenmesi halinde dava zamanaşımı çocuğun 18 yaşını bitirdiği günden itibaren başlar. Buradan anlaşılması gereken şudur ki; Suçun işlendiği gün dava zamanaşımı süresinin ilk günüdür.

HAPİS CEZASININ MİKTARINA GÖRE DAVA ZAMANAŞIMI SÜRELERİ

DAVA ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN KESİLMESİ

Dava zamanaşımı süresinin kesilmesi Türk Ceza Kanunu’nun 67. Maddesinin 2. Fıkrasında düzenlenmiştir.  İlgili kanun maddesi uyarınca aşağıda yer verilen hallerde kesilme gerçekleşir;

• Şüpheli veya sanıklardan biri savcı huzurunda ifade veriyor ise veya sorguya alınmış ise zamanaşımı süresi kesilir.
• Şüpheli veya sanıklardan biri hakkında suçla ilişkili olarak tutuklama kararı verilirse zamanaşımı süresi kesilir.
• Bahsi geçen suça dair iddianame düzenleniyor ise süre kesilir.
• Sanıklardan en az biri hakkında bile ceza verilmesi halinde zamanaşımı süresi kesilir.

DAVA ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN DURMASI

Türk Ceza Kanunu’nun 66. Maddesinde yer aldığından hareketle zamanaşımının durması demek şu ana kadar işleyen zamanaşımının korunduğunu ancak işlemeye devam etmediğini ifade eder. Dava zamanaşımının durması bir diğer ifade ile dava zamanaşımının dondurulması demektir. Örneğin işlenmiş bir suçun failinin milletvekili olması halinde zamanaşımının durması sebebi olduğundan dava zamanaşımı süresi duracaktır. Milletvekilliğinin bitmesi ile de dava  zamanaşımı süresi kaldığı yerden devam edecektir. Zamanaşımı süresinin durma sebepleri Türk Ceza Kanunu 67.Maddesinde sıralanmıştır:

• Soruşturma ve kovuşturma yapılmasının izin veya karar alınmasını gerektirmesi halinde dava zamanaşımı süresi durur.
• Soruşturma veya kovuşturma eğer başkaca bir mercide çözülmesi gereken bir meselenin sonucuna bağlıysa, mesele çözülene kadar dava zamanaşımı süresi duracaktır.
• Failin kaçak olduğuna dair karar verilmişse, karar kaldırılıncaya kadar dava zamanaşımı süresi duracaktır. Bu düzenleme ile hakkında yargılama yapılan kişinin, zamanaşımından faydalanarak yargılanmayı sonuçsuz bırakmasının önüne geçilmiştir.
• Anayasa madde 83’e göre milletvekilliği zamanaşımını durdurur.
• CMK madde 171 Cumhuriyet Savcısına, kamu davası açılmasının ertelenmesi yetkisini vermektedir. Erteleme süresinde zamanaşımı işlemez.
• CMK madde 231/8’e göre, hükmün açıklanmasının geri bırakılması ile ilgili olarak belirlenen denetim süresinde zamanaşımı durur.
• CMK madde 253/21, uzlaştırma sürecinin zamanaşımı süresini durdurduğuna hükmetmektedir.

CEZA ZAMANAŞIMI NEDİR?

Ceza zamanaşımının söz konusu olduğu bir halde ise bahsi geçen ceza ile ilgili olarak mahkûmiyet kararı verilmiş olunup; Türk Ceza Kanun’unda yer alan sürelerin geçmesi sebebiyle infaz yapılamamaktadır. Yani cezanın varlığı ortadan kaldırılmaz bu sebeple o cezanın gerektirdiği diğer sorumluluklar korunur sadece o cezaya bağlı olarak mahkûmiyet kararı verilen infazın yapılması engellenmiş olur. Sanık hakkında hüküm verilmesi ile ceza zamanaşımı süresi işlemeye başlar. Bu sebeple infazın, mahkûmiyet kararının akabinde kanunda yer alan süreler içerisinde gerçekleştirilmesi gerekir. Türk Ceza Kanunu’nun 68. Maddesinde yer alan süreler içerisinde infaz kararının gerçekleştirilememesi halinde ceza zamanaşımına uğraşmışsa sanık hakkında infaz yapılamaz.

CEZA MİKTARINA GÖRE CEZA ZAMANAŞIMI SÜRELERİ

CEZA ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN KESİLMESİ

Ceza zamanaşımı süresinin kesintiye uğradığı iki hal söz konusudur:

• Hükmün kesinleştiği günden itibaren işlemeye başlar
• İnfazın kesintiye uğradığı günden itibaren işlemeye başlar.

Ceza zamanaşımı var ise infazın yapılmasının mümkün olmadığını belirtmiştik. Ceza zamanaşımının kesilmesi Türk Ceza Kanunu’nun 71. Maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddeye bakacak olursak:

• Mahkûmiyet hükmünün infazı için yetkili merci tarafından hükümlüye kanuna göre tebligat yapılması ceza zamanaşımı süresini keser.
• Hükümlünün cezanın infazı için yakalanması
• Hükümlünün önceki suçtan dolayı mahkûm olduktan sonra, üst sınırı iki yıldan fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi.

Maddeleri gereği ceza zamanaşımı süresi kesintiye uğrar.

CEZA ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN HESAPLANMASI

Ceza zamanaşımının başlaması için ya hükmün kesinleştiği gün ya da infazın kesintiye uğradığı gün esas alınmaktadır. Türk Ceza Kanunu’nun 72. Maddesinden hareketle ise ceza zamanaşımı süreleri ve şartları hesaplanır.  Belirtmek gerekir ki; ceza zamanaşımında ve dava zamanaşımında süreler gün, ay, yıl şeklinde hesaplanır. Gün ay yıl hesabıyla kastedilen ise şudur:

• Bir gün, 24 saattir.
• Bir ay, otuz gündür
• Bir yıl ise resmi takvimin belirlediği şekildedir.

Ceza zamanaşımı mahkeme tarafından re ’sen gözetilir. Ceza zamanaşımının re ‘sen gözetilmesinden kastedilen ise hâkim veya savcı tarafından talep veya ek bir işleme gerek kalmaksızın zamanaşımı sürelerinin göz önüne alınmasıdır. Türk Ceza Kanunu’nun 68. Maddesinin 1.Fıkrasına göre;

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında 40 yıl,
• Müebbet hapis cezalarında 30 yıl,
• 20 yıl ve daha fazla süreli hapis cezalarında 24 yıl,
• 5 yıldan fazla hapis cezalarında 20 yıl,
• 5 yıla kadar hapis ve adlî para cezalarında 10 yıl,

süre geçtiğinde ceza zamanaşımı süresi dolmuş olur.

DAVA VE CEZA ZAMANAŞIMINA İLİŞKİN YARGITAY KARARLARI

Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 04.05.2023 tarihli, 2021/38 E. Ve 2023/256 K. sayılı kararı; “Suçun işlendiği gün zamanaşımı süresinin birinci günüdür. Zira suçun işlendiği gün dahi kamu davasının açılması mümkündür. Bu nedenle dava zamanaşımının da dava açmak hakkı mevcut olduğu andan itibaren başlaması tabiidir.”

Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 11.03.2014 tarihli, 2012/3-909 E. ve 2014/121 K. sayılı kararı; bu hükmün, “(…) suç vasfında değişme olmuş̧, değişen suç̧ vasfına göre yeniden belirlenen zamanaşımı önceki yargılamada gerçekleşmiş̧ ise, muhakemenin iadesi yargılaması sonucunda 765 sayılı TCK’nin 109. maddesi uyarınca sanık hakkında açılan kamu davasının da zamanaşımı nedeniyle düşmesine karar verilmesi gerekmektedir.”

Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2020/14067 E. 2020/6611 K. 30.6.2020 sayılı kararı; “Suça sürüklenen çocuk … hakkında müşteki…’ya yönelik korku kaygı ve panik yaratacak tarzda silahla ateş etmek suçunu işlerken, 17.03.2014 tarihinde 12-15 yaş grubu içerisinde bulunduğu anlaşılmakla, 170/1-c, 31/2. maddesinde tanımlanan hırsızlık, konut dokunulmazlığının ihlali, korku kaygı ve panik yaratacak tarzda silahla ateş etmek suçlarının gerektirdiği cezaların türü ve üst sınırına göre, aynı Yasa’nın 66/1-e ve 66/2. maddelerinde öngörülen 4 yıllık asli dava zamanaşımı süresinin karar tarihi olan 22/12/2015 gününden inceleme tarihine kadar geçmiş bulunması”

Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 20.03.2012 tarihli ve 241-114 sayılı kararı ile 31.01.2012 tarihli ve 243-7 sayılı kararında; 5237 sayılı TCK’da dava zamanaşımının sirayeti konusunda fiile bağlılığı esas alan nesnel ölçütün kabul edildiği, iştirak hâlinde suç işleyen sanıklardan bir kısmı hakkında verilen mahkûmiyet kararının tüm sanıklar için dava zamanaşımını keseceği vurgulanmıştır.

HARBİYE HUKUK BÜROSU OLARAK CEZA HUKUKUNA YÖNELİK HİZMETLERİMİZ

Harbiye Hukuk Bürosu olarak, Ceza davalarının yarattığı sürecin yıpratıcılığını ve zorluğunu biliyor; bu sebeple dava sürecini yetkin kadromuzla, profesyonel bir şekilde yürüterek haklarınızı savunuyoruz. Haklarınızı savunurken hukuki ilkelerini tesis edilmesine de özen gösteriyor maddi manevi zararınızın da önüne geçmeye çalışıyoruz. Yazımızdan da anlaşılacağı üzere dava ve ceza zamanaşımı konularında yetkin bir avukatla çalışmanın önemi yadsınamaz. Bu konularda birçok bilgi kirliliği ve kafa karışıklığı mevcut olup vatandaşların alanında uzman olmayan kişilerce yanlış yönlendirilmesi sonucu hak kaybına uğraması ve mağduriyet yaşaması da sık sık karşılaşılan bir durum.

Harbiye Hukuk Bürosu olarak müvekkillerimizin yaşayabilecekleri olası olumsuzlukları engellemek ve yürütmekte oldukları dava sürecine en az zararla devam etmelerini sağlamak için tecrübeli ekibimizle ceza hukuku başta olmak üzere birçok branşta danışmanlık hizmeti sağlıyoruz.

DAVA VE CEZA ZAMANAŞIMI NEDİR

SIKÇA SORULAN SORULAR

• Bir dava kaç yıl sonra zamanaşımına uğrar?

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu madde 66/1 uyarınca dava zamanaşımı süreleri;

(1) Kanunda başka türlü yazılmış olan haller dışında kamu davası;

1. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıl,
2. Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi beş yıl,
3. Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıl,
4. Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda on beş yıl,
5. Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıldır.”

• Kesinleşen ceza zamanaşımına uğrar mı?

TCK’nın 68/5. maddesince ceza zamanaşımı hükmün kesinleşmesiyle başlar. Bu hüküm dolayısıyla kesinleşen cezanın ceza hükmünün kesinleşmesinden itibaren zamanaşımına uğrayacağını söyleyebiliriz.

• Ceza mahkemelerinde zamanaşımı kaç yıl?

Türk Ceza Kanunu’nun 68. Maddesi uyarınca

1. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında kırk yıl.
2. Müebbet hapis cezalarında otuz yıl.
3. Yirmi yıl ve daha fazla süreli hapis cezalarında yirmi dört yıl.
4. Beş yıldan fazla hapis cezalarında yirmi yıl.
5. Beş yıla kadar hapis ve adlî para cezalarında on yıl.

(2) Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmuş olup da on beş yaşını doldurmamış olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının; on beş yaşını doldurmuş olup da on sekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında ise, üçte ikisinin geçmesiyle ceza infaz edilmez.

• Dava ve ceza zamanaşımı nedir?

Dava zamanaşımı, suçun işleniş tarihinden itibaren kanunda öngörülen sürelerin geçmesine rağmen dava açılmaması, dava açılmış olmasına rağmen davanın görülmesine devam edilememesi veya davanın sonuçlandırılmasına engel bir durum olması halinde devletin faili cezalandırma hakkının kalkmasına neden olan hukuki bir durumdur. Ceza zamanaşımı ise, mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesine rağmen kanunda yer alan sürelerin geçmesinden itibaren ilgili kararın infaz edilmesinden vazgeçilmesidir.

• Ceza dava dosyası kaç yılda düşer?

Dava zamanaşımına uğradığı takdirde dosya düşecektir. Ceza davası zamanaşımı da Türk Ceza Kanunu’nun 66. Maddesi’nde işlenmiştir. TCK m.66 uyarınca;

“Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça kamu davasının maddede yazılı sürelerin geçmesiyle düşeceği düzenlenmiş, aynı maddenin birinci fıkrasının (e) bendinde beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda bu sürenin 8 yıl olacağı hüküm altına alınmıştır.

• Ceza zamanaşımı hangi hallerde uygulanır?

Ceza davası zamanaşımının uygulanması için haksız eylemin suç niteliği taşıması yeterli olacaktır.

Fatma Melis Yaralı