FAZLA MESAİ ÜCRETLERİNİN İZİN OLARAK KULLANDIRILMASI

Fazla mesai ücretlerinin izin olarak kullandırılması, işçilerin yasal çalışma sürelerini aşan çalışmalarını serbet zaman olarak kullanmalarını ifade eder. İş Kanunu, fazla mesai yapan işçiye, bu çalışmasının karşılığında %50 zamlı ücret ödenmesini veya işçinin talebi doğrultusunda serbest zaman verilmesini öngörür. Serbest zaman hakkı, fazla mesai ücreti yerine izin verilmesi şeklinde uygulanır ve işçiye sosyal yaşamı ile çalışma hayatı arasında denge kurma imkânı sunar. Bu makalede, fazla mesai ücretlerinin izin olarak kullandırılması konusunun hukuki dayanakları, işverenin yükümlülükleri ve işçinin hakları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ YERİNE İZİN VERİLMESİ

Fazla çalışma ücretinin ayırt edici özelliklerinden birisi de miktarının normal ücretten farklı olmasıdır. İş Kanunu’nun 41’inci maddesine göre her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Bunun anlamı fazla çalışma ücretinin normal ücrete göre yüzde 50 zamlı olmasıdır ve bu oran asgaridir. Fazla çalışma arizi bir çalışma türü olduğu için, ancak ihtiyaç halinde ve arızi olarak yapılması beklenir. İşçinin aylık ücreti dışında bir ödeme olduğu için İş Kanunu, fazla çalışma ücreti ödenmesi yerine izin kullandırılması uygulamasına cevaz vermiştir.

Kanunun 41’inci maddesinde bu husus “Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.” şeklinde ifade edilmiştir.

Serbest zaman olarak adlandırılan bu uygulamanın temel kuralları şöyle sıralanabilir:

• İşçiye yapmış olduğu fazla mesai için ücret ödemek yerine serbest zaman kullandırılabilir.
• Bunun için işçinin talebi gerekir.
• Her bir saatlik fazla mesai karşılığında bir buçuk saat ser- best zaman kullandırılır.
• İşçinin hak ettiği serbest zaman, fazla mesainin gerçekleştirildiği tarihten itibaren en geç 6 ay içinde kullandırılır.
• İşçi serbest zaman kullanırken, ücretinden bir kesinti yapılmaz.

SERBEST ZAMAN İÇİN ONAY VERMEYEN İŞÇİNİN HAKLI FESİH HAKKI

Kararın Önemi: Serbest zaman talebi olmayan işçiye serbest za- man kullandırılmak istenirse, işçi haklı nedenle derhal fesih yapabilir.

Özet: İşçi serbest zaman kullanma talebinde bulunmamış, buna rağmen işveren serbest zaman kullandırmak istemiş ve işçi de haklı nedenle derhal fesih yaparak işten ayrılmıştır. Yargıtay, işçiyi haklı bulmuştur.

Karar Metni: 7. Hukuk Dairesi Esas: 2015/3468 Karar: 2015/8180 Tarih: 06.05.2015

“… Dosya kapsamından 13.10.2011 tarihinde iş akdini, davacının ise gelmemek suretiyle eylemli olarak sona erdirdiği anlaşılmaktadır. Hal böyle olunca davacının eylemli feshinin haklı nedene dayanıp da- yanmadığı tartışılmalıdır. Dosya içeriği itibariyle, davacı işçinin fazla çalışma yaptığı, işverenden bu çalışmaların karşılığını istediği ancak işverence bu yönde bir ödeme yapılmaksızın ve yazılı talebi olmaksızın serbest zaman kullandırıldığı sabit olmakla serbest zaman kullandırılması işçinin yazılı kabulüne bağlı olduğundan davacı işçinin eylemli olarak iş akdini haklı nedenle feshettiğinin kabulü gerekir…”

İŞ HUKUKU AVUKATIMIZI ARAYARAK DETAYLI BİLGİ ALABİLİRSİNİZ

FAZLA MESAİ ÜCRETLERİNİN İZİN OLARAK KULLANDIRILMASININ YASAL DAYANAĞI

İş Kanunu’nun 41. maddesi ve Fazla Çalışma Yönetmeliği, fazla mesai yapan işçiye serbest zaman hakkı tanır. Buna göre:

1. İşçinin Talebi Şarttır: İş Kanunu’na göre fazla mesai ücretlerinin izin olarak kullandırılması işçinin talebine bağlıdır. İşveren, işçinin rızası olmadan bu uygulamayı yapamaz.
2. Serbest Zamanın Süresi: Fazla mesai yapan işçi, fazla çalıştığı her saat için 1,5 saat serbest zaman hakkı kazanır. Örneğin, 4 saat fazla mesai yapan işçiye 6 saat izin verilmesi gerekmektedir.
3. Kullanım Süresi: Serbest zaman, fazla mesainin yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde işçiye kullandırılmalıdır. Bu süreyi aşan izin haklarının işçiye ücret olarak ödenmesi zorunludur.

FAZLA MESAİ ÜCRETLERİNİN İZİN OLARAK KULLANDIRILMASI ŞARTLARI

1. İşçinin Onayı Alınmalıdır: İşveren, işçinin onayı olmadan fazla mesai ücretlerini izin olarak kullandıramaz. İşçinin bu hakkı kullanmayı kabul etmesi, yazılı olarak belgelenmelidir.
2. Serbest Zamanın Planlanması: İşveren, serbest zaman kullanımını işçinin talebi doğrultusunda planlamak zorundadır. İşçinin serbest zamanı, çalışma yoğunluğu bahane edilerek ertelenemez.
3. Yasal Süreye Uyulması: Serbest zaman, fazla mesai yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde kullandırılmalıdır. Aksi takdirde işveren, bu süreyi aşan haklar için işçiye fazla mesai ücreti ödemek zorunda kalır.
4. İşçinin Hak Kaybı Olmamalıdır: Fazla mesai ücretlerinin izin olarak kullandırılması durumunda işçinin hak ettiği süre eksiksiz olarak verilmelidir. İşverenin eksik süre kullandırması veya işçiyi bu süre zarfında çalıştırması yasaya aykırıdır.

6 AY GEÇTİKTEN SONRA KULLANDIRILAN SERBEST ZAMAN GEÇERLİLİĞİ

Kararın Önemi: Fazla mesai yapıldığı tarihten 6 ay geçtikten sonra yapılan serbest zaman geçerli kabul edilmez.

Özet: İşçiye 6 aylık zaman geçtikten sonra kullandırılan serbest zamanlar, işçinin fazla mesai alacağından yerel mahkemece düşülmüştür. Yargıtay ise 6 ay geçtikten sonra kullandırılan serbest zamanın işçinin fazla mesaisinin hesaplanmasında düşülmemesi gerektiğine hükmetmiştir.

Karar Metni: 9. Hukuk Dairesi Esas: 2014/20595 Karar: 2015/32264 Tarih: 16.11.2015

“… 4857 sayılı Yasanın 41. ve İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nin 7. maddesi uyarınca fazla çalışma yapan işçi, isterse, işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı bir saat karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi, hak etiği serbest za- manı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmek koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirttiği tarihten itibaren işgünleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanılır. İşçinin bu kanundan ve sözleşmeden kaynaklanan tatil veya izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz. Yasa ve Yönetmelikteki bu dü- zenleme emredici niteliktedir.

Somut uyuşmazlıkta, işveren, davacının 2010 yılı ve öncesinde yaptığı fazla çalışmaların karşılığı olarak re’sen belirlediği serbest zamanı, davacı işçinin talebi olmadan ve 6 aylık süre geçtikten ve dava açıldıktan sonra kullandırmıştır. Bu sebeple serbest zaman sürelerinin fazla çalışma alacağından mahsubu yapılamaz.

Mahkemece, emredici nitelikteki Yasal düzenlemeye rağmen, da- va açıldıktan sonra işçinin talebi olmadan kullandırılan serbest zaman miktarının davacının fazla çalışma alacağından mahsup edilerek ve örtülü denkleştirme yapıldığı gerekçesiyle fazla çalışma ücreti talebinin reddi hatalıdır…”

USULÜNE UYGUN DÜZENLENMEYEN SERBEST ZAMAN BELGELERİ

Kararın Önemi: Usulüne uygun düzenlenmeyen serbest zaman belgelerine itibar edilmez.

Özet: Yerel mahkeme kendisine sunulan serbest zaman belgelerini dikkate alarak karar vermiş; Yargıtay ise usulüne uygun düzenlenmeyen serbest zaman belgelerine itibar edilmemesi gerektiğine hükmetmiştir.

Karar Metni: 9. Hukuk Dairesi Esas: 2017/4793 Karar: 2017/7578 Tarih: 02.05.2017

“… Somut uyuşmazlıkta mahkemece hükme dayanak bilirkişi raporuna itibar edilip puantaj kaydı olmayan Kasım, Aralık/2012 ile 2013 yılı çalışma dönemine ilişkin olarak serbest zaman kullandırıldığı gerekçesiyle fazla çalışma talebi reddedilmiş ise de bu düşünceye dayanak serbest zaman belgelerinin İş Kanunu’nun 41. maddesine uygun olmadığı anlaşılmıştır. Şöyle ki;

İşveren yapılan her bir saat fazla mesai karşılığı 1,5 saat serbest zaman kullandırmalıdır. Dosyada mevcut serbest zaman belgelerinin tamamı, soyut, ne zaman ve kaç saat yapıldığı belli olmayan fazla mesa- ilere karşı düzenlenmiştir. Bu belgelerde, fazla mesainin ne zaman ve nasıl ve kaç saat yapıldığı ve davacıya kullandırıldığı belirtilen serbest zamanların davacının fazla çalışmasını karşılayıp karşılamadığı belli değildir. Bu nedenle, anılan belgelere dayanılarak fazla çalışmanın karşılığının serbest zaman olarak kullandırıldığının kabulü mümkün değildir.

Bu belgelerin hukuki bir değeri yoktur. Bu itibarla mahkemece puantajların olmadığı dönemlere ilişkin tanık beyanları bilirkişi marifefiyle değerlendirilerek fazla çalışma hakkında karar verilmesi gerekirken yazılı gerekçeyle fazla çalışma talebinin reddi hatalıdır…”

SERBEST ZAMAN KULLANIMININ İŞÇİYE FAYDALARI

1. Çalışma ve Sosyal Yaşam Dengesi: Fazla mesai ücretlerinin izin olarak kullandırılması, işçiye daha fazla dinlenme ve ailesiyle vakit geçirme imkânı sunar. Bu durum, işçinin fiziksel ve zihinsel sağlığını olumlu yönde etkiler.
2. Esneklik Sağlar: Serbest zaman uygulaması, işçiye fazla mesai karşılığında dinlenme hakkı tanıyarak esnek çalışma düzeni sağlar.
3. Uzun Vadeli Planlama: İşçi, serbest zaman hakkını kullanarak izin günlerini önceden planlayabilir ve tatil gibi uzun vadeli programlar yapabilir.

İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

1. Serbest Zamanın Kullandırılması: İşveren, işçinin talebi doğrultusunda fazla mesai karşılığında izin hakkını eksiksiz olarak kullandırmak zorundadır.
2. Yasal Sürelere Uyum: Serbest zaman, fazla mesainin yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde kullandırılmalıdır. Bu süre içinde kullanılmayan izin hakları için işveren, işçiye fazla mesai ücreti ödemek zorundadır.
3. İzin Süresinin Belgelenmesi: İşveren, işçiye kullandırdığı serbest zaman hakkını kayıt altına almalı ve belgelerle ispat edebilmelidir.
4. İşçinin Haklarına Saygı: İşveren, serbest zaman hakkını kullandırırken işçinin hak kaybına uğramamasını sağlamalıdır.

SERBEST ZAMAN KULLANDIRILMAMASI DURUMUNDA İŞÇİNİN HAKLARI

Eğer işveren, fazla mesai ücretlerini izin olarak kullandırmazsa veya işçinin serbest zaman hakkını ihlal ederse, işçi şu haklara sahiptir:

1. Fazla Mesai Ücretini Talep Etme Hakkı: İşçi, serbest zaman hakkını kullanmadığı durumlarda fazla mesai ücretini talep edebilir. Bu ücret, normal saatlik ücretin %50 artırımlı şekilde hesaplanmalıdır.

2. İş Mahkemesine Başvuru: İşverenin fazla mesai haklarını ihlal etmesi durumunda işçi, İş Mahkemesi’ne başvurarak yasal haklarını talep edebilir.

3. İş Akdini Fesih Hakkı: İş Kanunu, işçinin haklarının ihlal edilmesi durumunda iş akdini haklı nedenle feshetme hakkı tanır. Bu durumda işçi, kıdem tazminatı talep edebilir.

FAZLA MESAİ ÜCRETLERİNİN İZİN OLARAK KULLANDIRILMASI

SONUÇ

Fazla mesai ücretlerinin izin olarak kullandırılması, işçilerin dinlenme ve sosyal yaşam hakkını koruyan önemli bir düzenlemedir. İşveren, işçinin talebi doğrultusunda bu hakkı yerine getirmekle yükümlüdür. Serbest zaman hakkının kullandırılması sırasında yasal sürelere uyulması, işçinin hak kaybına uğramaması ve işverenin bu hakkı kayıt altına alması gereklidir. İşçiler, fazla mesai ücretlerinin yerine serbest zaman kullanımı konusunda bilinçli olmalı ve haklarını korumak için gerekli adımları atmalıdır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

1. Fazla mesai ücretleri yerine izin kullandırılabilir mi?

Evet, İş Kanunu’na göre fazla mesai ücretleri yerine işçinin talebi doğrultusunda serbest zaman kullandırılabilir.

2. Serbest zaman süresi nasıl hesaplanır?

Fazla mesai yapan işçi, fazla çalıştığı her saat için 1,5 saat serbest zaman hakkına sahiptir.

3. Serbest zaman ne kadar süre içinde kullandırılmalıdır?

Fazla mesai yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde serbest zaman kullandırılmalıdır.

4. İşçi, serbest zaman kullanmak yerine ücret talep edebilir mi?

Evet, işçi, serbest zaman hakkını kullanmak istemezse fazla mesai ücreti talep edebilir.

5. Serbest zaman kullandırılmazsa işçinin hakları nelerdir?

İşçi, serbest zaman hakkı kullandırılmadığında fazla mesai ücretini talep edebilir veya İş Mahkemesi’ne başvurarak haklarını arayabilir.

6. Serbest zaman hakkı işverenin inisiyatifinde midir?

Hayır, serbest zaman hakkı işçinin talebine bağlıdır. İşveren, işçinin rızası olmadan serbest zaman kullandıramaz.

7. Serbest zaman kullandırılması halinde işçinin maaşı kesilir mi?

Hayır, serbest zaman kullanımı sırasında işçinin maaşı kesilemez; bu hak fazla mesai karşılığı olarak tanınır.

HAKAN MUTLU