HALKA ARZ NEDİR? NASIL ALINIR?

Halka arz, şirketlerin hisse senetlerinin ilk defa genel halka sunulması yoluyla sermaye piyasasında işlem görmeye başlamasına verilen isimdir. Bu süreçle birlikte şirketler, sermaye kazanma ve büyüme şansını elde etmiş olurlar. Halka arz işlemleri, yatırım bankaları tarafından düzenlenir ve yönetilir.

Halka arz sürecine girilmeden önce, sermaye piyasasında işlem görmeye başlayacak şirketin değeri, mali durumunun nasıl olduğu, gelecekteki potansiyelinin ne olabileceği incelikle analiz edilmektedir. Bu analiz neticesinde hisse başına bir fiyat belirlenmektedir. Sonrasında hisseler genel halka sunulur veya kurumsal yatırımcılara sunulur.

Halka arzın başarılı olması, sermaye piyasasında işlem görmeye başlayan şirketin değerinin artması sonucunu doğurabilmektedir. Fakat bu şekil bir avantajın karşısında muhakkak ki riskler de bulunmaktadır. Payları borsada işlem görmeye başlayan şirketin süreçteki performansı beklentileri karşılamazsa bu durum hissenin değerini düşürebilir ve bunun sonucunda yatırımcı kişilerin güveninin sarsılması sonucunu doğurabilmektedir.

HALKA ARZ NEDİR?

Halka arz, bir şirketin hisse senetlerinin ilk defa genel kamuya sunulmasıdır. Genel kamuya sunulan hisse senetleriyle birlikte şirket, sermaye piyasasında işlem görmeye başlar. Sermaye piyasası birden çok aracı kurumla işlemektedir, bunlardan en yaygını Borsa İstanbul (BIST) olarak bilinmektedir. Bu noktada şirket, tabiri caizse özel mülkiyetten çıkarak halka açık bir duruma gelmektedir.

Halka arz işlemi neticesinde şirketlerin hisseleri borsada işlem görmeye başlamaktadır. Borsada işlem görmeye başlayan şirket hisseleri, her türlü yatırımcının ulaşabileceği bir noktada bulunmaktadır. Bu işlem, şirketin sermayesi bakımından önemli bir artış yöntemi olarak kabul edilmektedir. Ayrıca bu sayede şirket daha fazla görünürlük kazanmaktadır ve bu şirketin prestiji açısından önem arz etmektedir.

Halka arz sürecinde şirketin mali durumundan iş planlarına, iş planlarından gelecekteki potansiyeline kadar her şey detaylı bir şekilde analiz edilmektedir. Şirket hisseleri borsada işlem görmeye başlamadan önce şirket tarafından bir ‘halka arz prospektüsü’ hazırlanmaktadır. Bu prospektüsün amacı yatırımcılara şirket hakkında detaylı bir bilgi verilmesidir ve hazırlanması zorunludur. Devamında ise sermaye piyasasındaki düzenleyiciler tarafından bunun onaylanması gerekmektedir.

HALKA ARZIN AMACI NEDİR?

Şirketlerin halka arz olmaktaki amaçları çeşitli şekilde sınıflandırılabilmektedir. Halka arz olmak, şirketler için büyük önem arz etmektedir çünkü bu sayede sermayesini artırmak veya piyasada tanınır hale gelmek gibi sonuçlar doğabilmektedir. Halka arzın başlıca amacı sermaye artırmak ve yatırımcı tabanını genişletmektir. Nitekim bu şirketler her türlü yatırımcıya açık hale gelmektedirler. Bu noktada her türlü yatırımcı şirketlerin hisselerini edinme şansını elde ederler. Bununla birlikte bu yayılım sayesinde çeşitli yatırımcıların şirket hisselerini satın almaları sonucunda şirketler sermayelerini artırma imkanına sahip olurlar.

Bunun yanında halka arzın bir diğer amacı ise piyasada görünür olmak ve itibar kazanmaktır. Nitekim isim anlamında tanınır şirketlerin yanında deyim yerindeyse tanınırlık bakımından “geri planda kalmış” şirketler de bulunmaktadır. Özellikle bu “geri planda kalmış” şirketler bakımından piyasada görünür hale gelmek ve itibar kazanmak oldukça önemlidir. Zira piyasada görünür hale gelmek ve itibar kazanmak, büyük oranda sermaye artırma imkanını da beraberinde getirecektir.

HALKA ARZ ŞARTLARI

Bir şirket kurulması demek direkt olarak halka arz edilebilir olmak anlamına gelmemektedir. Nitekim halka arz avantajından faydalanabilmek için belirli koşulların oluşmuş olması şart koşulmuştur. Bu şartları sağlayan şirketler, sonucunda halka arz olma imkanına sahip olmaktadırlar.

Bir şirketin halka arz edilebilmesi için oluşması gereken şartlar şu şekilde sıralanabilmektedir:

1. Halka arz edilecek şirketin mevcut sermayesinin bütünü ödenmiş olmalıdır.
2. Sermaye Piyasası Kurulu’na ve Borsa İstanbul’a yapılacak başvurudan önceki iki yıl içerisinde değer artış fonları ve benzeri fonlar, halka arz edilecek şirketin sermayesine eklenmemiş olmalıdır.
3. Halka arz edilecek şirket, başvurudan önceki iki yıl içinde anonim şirkete dönüşmüşse, dönüşümden önceki bilançoda bulunan öz kaynak kalemlerinin ayrı ayrı bilançoya yazılması ve dönüşümden önceki şirketin devamı olacağını gösterir şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Belirtmek gerekir ki böyle bir durumda ayrıca mali müşavir raporu da ihtiva edilmelidir.
4. Sermaye Piyasası Kurulu’na ve Borsa İstanbul’a yapılan başvuru esnasında sunulan izahnamede, şirkete ait en son tarihli finansal tabloların yer alması gerekmektedir. Bu finansal tablolar uyarınca kurulun konuyla alakalı düzenlemelerinde tanımlanmış olan ilişkili taraflarından ticari olmayan alacaklarının; tüm alacaklar toplamının %20’sini veya aktif toplamının %10’unu geçmemesi gerekmektedir.

HALKA ARZIN FAYDALARI NELERDİR?

Halka arzın faydaları oldukça fazla ve çeşitlidir. Bunların başında sermaye artırım imkânı gelmektedir. Nitekim halka arz, şirketler için önemli derecede sermaye toplama imkânı sağlamaktadır. Şirketin sermayesinde meydana gelecek artış, muhakkak ki şirketin büyümesi yönünde ve gelişmesi yönünde yapılacak yatırımlar için de mali kaynak sağlayacaktır.

İkinci bir faydası olarak karşımıza şirketin piyasada görünürlüğü ve itibarını artırma imkânı çıkmaktdadır. Nitekim itibarı artan ve keza bilinir hale gelen bir şirket, daha geniş bir yatırımcı tabanına hitap edecektir. Açıkça anlaşılacağı üzere bilinir hale gelerek yatırımcı portföyünü artıran bir şirketin, bunun sonucunda sermayesinde de artı yönde bir eğilim görülecektir. Keza bunun sonucunda şirketin mali kaynaklarındaki artış da kaçınılmaz olacaktır.

Bir diğer fayda olarak şirketin çalışanlarına çeşitli teşviklerde bulunma imkânı doğacaktır. Bu teşviklerin en bilineni çalışanlar için hisse senedi opsiyonlarıdır. Çalışanlarını bu şekilde teşviklerle destekleyen bir şirketin çalışan kaybetme olanağı düşeceği gibi, bu durum çalışanların da işlerini daha iyi icra etmeleri yanında motivasyon sağlayacaktır. Nitekim bu durumdan şirketin işleyişi de olumlu yönde etkilenecektir.

HALKA ARZ NEDİR NASIL ALINIR

HALKA ARZ ÇEŞİTLERİ NELERDİR?

Halka arzın birden çok çeşidi bulunmaktadır. Bu çeşitler; var olan payların halka sunumu, sermaye genişletme yöntemi, oransal dağıtım halka arz ve eşit dağıtım halka arz olarak dörde ayrılmaktadır. Bu çeşitleri tek tek açıklamak gerekirse şu şekildedir:

• Var Olan Payların Halka Sunumu: Burada şirket, mevcut olan paylarını halka arz etmektedir. Özetle burada şirket yeni bir pay oluşturma durumu içine girmemektedir. Var olan payların halka sunulması neticesinde şirket, özel şirket statüsünden çıkarak halka açık bir şirket görünümü kazanmaktadır. Kısacası, şirket sermayesine fazladan bir kaynak girişi olmaksızın ortak ya da ortaklar, halka arzdan edindikleri gelir ile kar etmektedirler.
• Sermaye Genişletme Yöntemi: Burada özel şirket statüsündeki şirketler, sermayelerini artırma yoluna giderler ve yeni paylar oluşturarak bu payları halka arz ederler. Bu noktada şirket sermayesinin bütünüyle ödenmiş olması şarttır. Halka arz edilen paylardan edinilen gelir, doğrudan şirket sermayesine eklenmektedir.
• Oransal Dağıtım Halka Arz: Burada şirketin hisse senetleri, talep edilme miktarıyla doğru orantılı olacak şekilde yatırımcılara dağıtılmaktadır. Bu noktada dağıtılan orandan yüksek miktarda hisse senedi talep eden yatırımcılar, bekledikleri kadar hisse sahibi olamazlar. Ancak mümkün mertebe bütün yatırımcıların talep ettiğine yakın oranda hisse dağıtılmaya çalışılmaktadır. Bunun bir faydası da yüksek miktarda yatırım yapan büyük yatırımcıların piyasada üstünlük kurmasını engellemektir.
• Eşit Dağılım Halka Arz: Burada, şirketin hisse senetleri talep eden yatırımcı tabanına eşit şekilde dağıtılmaktadır. Bu şekilde bütün yatırımcılar, aynı sayıda hisse senedi sahibi olurlar. Ne miktarda talepte bulunmuş olursa olsun tüm yatırımcılar aynı sayıda hisseye sahip olmaktadırlar. Böylece küçük yatırımcıların da adil şekilde halka arzdan hisse senedi almalarına imkân sağlanır.

HALKA ARZ SONRASI ŞİRKETİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Halka arz edilen şirketlerin, paylarının borsada işlem görmeye başlamasıyla birlikte bu durum şirketlerin çeşitli yükümlülüklerin altına girmelerini de beraberinde getirmektedir. Bu yükümlülükler; kamuyu aydınlatma yükümlülüğü, finansal tablo ve raporların düzenlenmesi ve kamuya duyurulması yükümlülüğü, bağımsız denetim yükümlülüğü, ilişkili taraf işlemlerini değerlendirme yükümlülüğü, kurumsal yönetime ilişkin yükümlülük şeklindedir. Bu yükümlülükleri tek tek inceleyelim:

1. Kamuyu Aydınlatma Yükümlülüğü: Bu yükümlülük yatırımcıya karşı şeffaflığı sağlayan yükümlülüktür. Bu yükümlülüğün amacı, yatırımcı tabanının zamanında, eksiksiz ve doğru bilgilendirilerek sermaye piyasasının şeffaf, etkin, istikrarlı, adil bir ortamda devamlılığını sağlamak amacıyla sermaye piyasasına ilişkin araçlarının değerini, fiyatını veya yatırımcı tabanının yatırım kararlarını etkileyecek nitelikteki bilgilerin ve gelişmelerin kamuya açıklanmasının sağlanmasıdır.
2. Finansal Tablo ve Raporların Düzenlenmesi ve Kamuya Duyurulması: Payları borsada işlem görmeye başlayan yani halka arz edilen şirketler finansal tablolarını hazırlarken Kamu Gözetim Kurumu tarafından yürürlüğe konulan Türkiye Muhasebe Standartları/Türkiye Finansal Raporlama Standartları’nı esas almalıdırlar. Öteki yandan finansal raporların açık ve anlaşılabilir olmasını sağlamak ve uygulamada birliği sağlamak amacıyla gerek görülürse Kurul tarafından da karar alınabilmektedir. Şirketlerin hazırladıkları yıllık ve ara dönem finansal tablolarının Kurulca belirlenen süreler içerisinde hem Kamuyu Aydınlatma Platformu’nda hem de şirketin kendi internet sitesinde yayınlaması gerekmektedir.
3. Bağımsız Denetim Yükümlülüğü: Yukarıda izah edilen finansal tablolar bakımından halka arz edilen şirketlerin; yıllık finansal tablolar bakımından sürekli, altı aylık ara dönem finansal tabloları için de sınırlı olarak bağımsız denetim yaptırmaları gerekmektedir. Aynı şekilde yönetim kurulu faaliyetleri bakımından da yıllık yönetim kurulu faaliyet raporunun ve ara dönem yönetim kurulu faaliyet raporunun da bağımsız denetime tabi tutulması gerekmektedir. Yönetim kurulu faaliyet raporu bakımından yapılan bağımsız denetimde dikkat edilen husus, raporlardaki finansal bilgiler ile finansal tabloların tutarlı olup olmamasıdır.
4. İlişkili Taraf İşlemlerini Değerleme Yükümlülüğü: Halka arz edilen şirketler ile ilişkili tarafları arasında olan varlık, hizmet veya yükümlülük transferleri bakımından gerçekleştirilen işlemlerde kurulun, 3/1/2014 tarih ve 28871 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren II-17.1 sayılı Kurumsal Yönetim Tebliği’ndeki oranların aşıldığını öngörmesi halinde, işlem öncesinde kurul tarafından esasları belirlenen kuruluşlara işlemin değerlemesinin yaptırılması gerekmektedir.
5. Kurumsal Yönetime İlişkin Yükümlülük: Halka arz edilen şirketler tarafından mutlaka aşağıdaki belgelerin hazırlanması gerekmektedir:

• Kurumsal Yönetim Uyum Raporu: Burada gönüllü ilkelere uyum durumu raporlanmaktadır.
• Kurumsal Yönetim Bilgi Formu: Burada ise hali hazırdaki kurumsal yönetim uygulamaları hakkında bilgi verilmektedir.

HALKA ARZ VE HİSSE SENEDİ FİYATLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Halka arzlarda hisse senetlerinin fiyatlandırılması işlemi, şirketin değeri ile yatırımcıların hisse senedine karşılık ödemek istedikleri fiyatların göz önünde bulundurulmasıyla yapılır. Bu aşamada “sabit fiyat” ve arz-talep” olarak iki yaygın yöntemden birine başvurulur.

• Sabit Fiyat Yöntemi: Şirketin hisse senetleri için belirli sabit bir fiyat belirlemesi usulüne dayanmaktadır. Şirket piyasada araştırma yaparak ve finansal analizler aracılığıyla bir hisse senedi fiyatı belirleyerek yatırımcılara bu belirlenen fiyat üzerinden hisse senetleri satılmaktadır.
• Arz-Talep Yöntemi: Burada ise şirketin hisse senedi fiyatını belirlemesi arz ve talep ilişkisine göre gerçekleştirilmektedir. Şirket öncelikle hisse senetlerini satışa sunar ve piyasadaki arz ve talep dengesi dikkate alınarak hisse senedine buna göre bir fiyat biçilir. Bu da beraberinde; talebin fazla olması halinde hisse senedinin fiyatı yüksek olmasını, talebin düşük olduğu senaryoda hisse senedinin fiyatı da düşük olmasını getirir.

Belirtmekte fayda vardır ki halka arz edildikten sonra hisse senetlerinin fiyatları bakımından belirleyici olan etkenler arasında şirketin ekonomik performansı, büyümeye yönelik potansiyeli, sektörde ne konumda olduğu ve sair makroekonomik hususlar bulunmaktadır.

HALKA ARZ VERGİ AVANTAJLARI NELERDİR?

Halka arza tabi olan şirketlerin, kurumlar vergisi mükellefi olan şirketler olduğu görülmektedir. Bilindiği üzere vergi mükellefi olmak, düzenli olarak vergi ödemeyi beraberinde getirmektedir. Bu durumda vergi mükelleflerinin her zaman ödenecek vergi için belirli miktarda bir gelir ayırması gerekmektedir. Bu bağlamda kurumlar vergisi mükellefleri de aynı durumdan sorumludur.

Şirketlerin paylarının borsada işlem görmesiyle birlikte bu şirketlere belirli bir vergi avantajı sağlanmaktadır. Bu vergi avantajı 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun “Kurumlar vergisi ve geçici vergi oranı” başlıklı 32. Maddesinin 6. Fıkrasında düzenlenmektedir. Buna göre finansal kuruluşlar hariç olmak üzere halka arz edilen şirketlerden halka arz edilen payları %20 oranında veya daha fazla olan şirketler için halka arz edilme tarihinden itibaren beş hesap dönemi boyunca 2 puan indirimli olarak kurumlar vergisi oranı uygulanacaktır.

HALKA ARZ HİSSESİ NASIL ALINIR?

Bir yatırımcının hisse alabilmesi için ilk olarak halka arza aracılık yapan yatırım bankası veya kurumun buna ilişkin bilgilendirmelerini takip etmektedir. Bu bilgilendirmeler sayesinde hangi tarihte halka arz olacağı, hangi fiyat aralığında arz edileceği, satışa sunulan hisse miktarı ve benzeri detaylar bulunmaktadır.

• Sonrasında bir aracı kurum veya yatırım bankasıyla iletişime geçilmesi gerekmektedir.
• Devamında ilgiliye halka arza ilişkin bir talep formu doldurulur ve belirlenen tutara göre bloke hesap oluşturulur.
• Talep toplama dönemi sonunda talep edilen miktar ve halka arz gelen toplam talepler ve benzeri her şey dikkate alınarak hisseler dağıtılmaktadır.
• Hisselerin dağıtılmasından sonra hisseler, yatırımcıların hesaplarına aktarılır.
• En sonunda ise halka arz edilen şirketin hisseleri, borsada işlem görmeye başlar. Bu noktada yatırımcıların istekleri zaman hisselerini alma ve satma imkânı vardır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Halka arz yatırımcıya ne kazandırır?

Halka arzla birlikte yatırımcı borsada işlem gören şirketlerden pay hissesi edinmiş olmaktadır. Bununla birlikte tabii hisse senedinin değerinin yükselmesi sonucunda yatırımcı, yatırım yaptığı miktarı katlama imkânı bularak kar etme şansını elde etmektedir. Bu noktada halka arzlara katılma işleminin komplike bir içerik olmaması, uğraştırmadan kâr etme fırsatını yatırımcılara sunmaktadır.

Halka arz nasıl alınır?

Halka arzlara ilişkin duyuruları takip eden yatırımcı, halka arz döneminde aracı kurumlar veya yatırım bankalarıyla iletişime geçerek bir yatırım hesabı sahibi olarak kolayca katılım sağlanabilmektedir. Şirket hisseleri takip edilerek, yatırım hesabından gerekli adımlar izlenerek kolayca hisse senedi sahibi olabilmek mümkündür.

Halka arz nedir mantığı?

Halka arz esasında şirketlerin paylarının borsada işlem görmesine verilen isimdir. Burada asıl amaç şirketin sermaye artırımıyken, bir yandan da halka arz olan şirket açısından piyasada tanınır hale gelme fırsatı da ayağına gelmiş olmaktadır. İtibar ve prestij kazanmanın yanında aynı anda sermayeyi artırma şansına sahip olmak, şirketler açısından halka arzı cazip kılmaktadır.

Bir hisse halka arz olursa ne olur?

Halka arz edilen hisseler, her türlü yatırımcının yatırım yapmasına açık hale gelmiş olmaktadırlar. Yatırımcılar tarafından takip edilmekte olan halka arz işlemleri, son dönemlerde oldukça popüler hale gelmiştir. Halka arz edilen hisseler, yatırımcılar tarafından satın alınarak şirketlerin sermayelerine katkıda bulunmaktadır. Bunun yanında özellikle de küçük ölçekli ve tanınırlığı düşük şirketler açısından kendini piyasaya tanıtma ve isim olarak tanınır hale gelme, ayrıca prestij kazanma imkanını da beraberinde getirmektedir.

Halka arz riskli mi?

Halka arzların kâr etme gibi sağladığı avantajların yanında riskleri de bulunmaktadır. Özellikle de şirketin piyasa değerinin düşmesi durumunda hisse senetlerinin değerinin azalması ihtimali bu risklerin başında gelmektedir. Nitekim şirketin hisse senetlerinin değerinin azalması, yatırımcıların zarar etmesi sonucunu doğurabilmektedir.

Beyza Sultan Türkmen